Maart 2024
De solarsector gaat een nieuwe fase in
Nationaal Solar Trendrapport 2024
Afgelopen jaar is het geïnstalleerd zonnestroomvermogen in Nederland opnieuw gegroeid, meldt DNE Research in het Nationaal Solar Trendrapport 2024. Met 4,8 GWp nieuw geïnstalleerd vermogen komt het totaal opgesteld vermogen in ons land uit op een kleine 24,4 GWp. Per inwoner telt Nederland nu gemiddeld 3,5 pv-panelen; een wereldrecord.
De groei is nog niet voorbij als het gaat om de pv-markt in Nederland. In het residentiële segment werd in 2023 een recordhoeveelheid van 2,55 GWp geïnstalleerd. Dat is 17 procent meer dan in 2022, wat ook al een recordjaar was. Ook in het zakelijke segment is de groei met 2,25 GWp fors. Sinds 2019 zijn beide segmenten met een factor drie gegroeid en beide horen daardoor – omgerekend per inwoner – tot de absolute wereldtop. Maar die groei heeft ook een keerzijde: Nederland zal als een van de eerste landen op grote schaal te maken krijgen met uitdagingen rondom de verdere inpassing van zonnestroomvermogen in het energiesysteem. De groeiende problemen omtrent netcongestie zijn daar een duidelijk voorbeeld van.
Volgens Daan Jansen, hoofdonderzoeker van DNE Research gaat de zonne-energiesector in ons land nu dan ook een nieuwe fase in. ‘Dat komt niet alleen door de netcongestie. Zo zal het in het zakelijke segment ook steeds lastiger worden om projecten te realiseren door de sterk schommelende materiaalprijzen, hoge rentestanden en de voorkeursvolgorde zon en netcongestie.’
Het afgelopen jaar had duidelijk twee gezichten. Het jaar begon goed. De enorme vraag aan consumentenzijde door de energiecrisis zorgde in de eerste zes maanden voor een sterke groei in de residentiële sector. Dat veranderde in de tweede helft van het jaar. De snel weggewerkte wachtrijen, het dichterbij komen van de afbouw van de salderingsregeling en de aankondiging van een vast terugleveringstarief voor zonnepaneeleigenaren door een aantal energieleveranciers, zorgde dat de groei flink terugliep. Vooral consumenten bleken gevoelig voor al die negatieve berichten.
Laaghangend fruit
Volgens DNE Research biedt de teruglopende groei toch wel reden tot zorg. Dit soort markvolatiliteit is ongunstig, omdat bedrijven zo meer risico lopen. Het onderzoeksbureau verwacht dat de krimp – zonder extra beleid en innovatie – de komende drie jaar zal aanhouden in de gehele zonne-energiesector, want de room is er inmiddels wel afgeschept.
Eind 2023 had ongeveer een derde van alle huishoudens zonnepanelen. Bijna de helft van alle koopwoningen (48 procent) en één op de vijf sociale huurwoningen. Sociale huurwoningen lopen volgens DNE Research achter op koopwoningen, omdat deze woningen doorgaans minder vaak geschikt zijn voor pv-panelen. Zo is er bijvoorbeeld bij huurwoningen vaker sprake van hoogbouw. Daarnaast maakt de split incentive – het verschil in belang tussen gebouweigenaar en huurder – het aanschaffen van zonnepanelen bij huurwoningen lastiger.
In 2023 is de groothandelsprijs van zonnepanelen ongeaveer gehalveerd
Terugverdientijd
DNE Research heeft ook gekeken naar de te verwachte ontwikkeling van de terugverdientijd van pv-systemen. Daarvoor zijn meerdere scenario’s berekend. De resultaten daarvan kunnen sterk variëren, omdat de aannames over beleid (zoals afbouw salderen vanaf 2025), elektriciteitsmarkten en keuzes van marktpartijen (zoals terugleverkosten en -vergoedingen) belangrijke factoren zijn in de berekeningen.
Bij de aanschaf van zonnepanelen in begin 2024 ligt de terugverdientijd van een pv-systeem met tien zonnepanelen op ongeveer zes jaar. In die berekening is rekening gehouden met de afbouw van de salderingsregeling en is een inschatting gemaakt van de toekomstige elektriciteitsprijs voor kleinverbruikers op basis van de elektriciteitsmarkt.
Het bureau heeft ook gekeken naar de invloed van de vaste terugleverkosten voor zonnepaneeleigenaren die een aantal energieleveranciers in 2023 aangekondigde. De hoogte daarvan is redelijk consistent tussen die partijen. In de berekeningen resulteert dat in een extra jaar terugverdientijd. Bij een installatie met een thuisbatterij is dat slechts een half jaar extra, omdat het terugleveren van elektriciteit in dat geval minder aan de orde is.
Ter referentie is een derde scenario ontwikkeld zonder salderen en zonder vaste terugleverkosten. In dit subsidieloze scenario ligt de terugverdientijd van zonnepanelen nu tussen de negen en tien jaar.
Levelized cost of energy
In 2023 is de groothandelsprijs van zonnepanelen ongeveer gehalveerd. Dat komt deels door de prijscorrectie van de prijsstijging in 2022. Een van de belangrijkste redenen voor de scherpe prijsdaling is de snelle groei van de productiecapaciteit, met name in China. Die groei was namelijk nog groter dan de toch al flink toegenomen mondiale vraag.
De ontwikkeling van de levelized cost of energy (LCoE) is ook interessant. LCoE is het gemiddelde van de totale kosten voor het bouwen en exploiteren van een installatie, uitgedrukt per eenheid energie die de installatie naar verwachting zal produceren. De LCoE van wind- en zonne-energie blijkt de afgelopen jaren gedaald tot ver onder de LCoE van traditionele energiecentrales.
Nieuwe fase
Welbeschouwd zit de vaart er nog steeds in. Maar om het momentum te behouden zijn slimme, innovatieve projecten en bijpassend beleid nodig. Dat is met name van belang vanwege de noodzaak die het Nationaal Plan Energiesysteem schetst van zo’n 59 GWp in 2030 en stapsgewijze vergroting naar 98 GWp in 2035 en 172 GWp zonnestroomvermogen in 2050.
Volgens hoofdonderzoeker Jansen is het laaghangende fruit zo langzamerhand wel geplukt. ‘De komende jaren zal het zaak zijn om alle huishoudens mee te krijgen. Dat vergt samenwerking met zowel huurders als verhuurders en publieke instanties. Nederland is inmiddels uitgegroeid van achterloper tot wereldkampioen zonnestroomvermogen per inwoner. Dat betekent ook dat Nederland als een van de eerste landen op grote schaal heeft te maken met uitdagingen rondom de verdere inpassing van zonnestroom in het energiesysteem. De zonne-energiesector gaat daarom nu echt een nieuwe fase in.’
Er zijn slimme, innovatieve projecten en bijpassend beleid nodig
Op de langere termijn is het belangrijk om verduurzamingsinvesteringen ook voor particulieren aantrekkelijk te houden. Hoe gaan we dat doen en waar liggen daaromtrent de beste mogelijkheden?
Doekle Terpstra, voorzitter Techniek Nederland:
‘De Eerste Kamer heeft er voor gekozen om de salderingsregeling in elk geval niet vanaf 2025 af te bouwen. Een geleidelijke afbouw was wat ons betreft logischer geweest. Maar consumenten en installateurs zijn vooral gebaat bij duidelijkheid. Die is er nu.’
‘Als gevolg van de salderingsregeling is er geen prikkel bij bezitters van zonnepanelen om zoveel mogelijk zelf opgewekte stroom zelf te gebruiken. Dat is wel nodig om het elektriciteitsnet te ontlasten en netcongestie tegen te gaan. Techniek Nederland vindt daarom dat de overheid nu zowel de ontwikkeling als het gebruik van thuisbatterijen moet gaan stimuleren. Ook een energiemanagementsysteem in de woning helpt om méér stroom zelf te verbruiken. Zo’n systeem zorgt ervoor dat apparatuur automatisch wordt ingeschakeld en de elektrische auto wordt opgeladen wanneer de zon schijnt.’
Het is in het belang van de sector dat er kwalitatief goed en veilig wordt gewerkt. Welke rol kunnen zaken als erkenning/certificering hierbij spelen?
Wil van Ophem, directeur InstallQ:
‘Steeds meer mensen kiezen voor pv-panelen op het dak. Genoeg werk dus voor installatiebedrijven, maar op het gebied van veiligheid en kwaliteit zijn er nog wel een aantal stappen te zetten. Het komt bijvoorbeeld nog te vaak voor dat een installatie niet goed functioneert of dat bij installatie er wel steigers en valbeveiliging aanwezig zijn, maar deze niet worden gebruikt.’
'Om volgens de geldende kwaliteits- en veiligheidseisen te werken, is het als installateur dan ook belangrijk om kennis en vaardigheden up-to-date te houden en waar nodig bij te spijkeren. Juist ook voor de verdere professionalisering van de zonnestroommarkt. Niet voor niets biedt InstallQ een Vakbekwaamheidsprogramma voor ontwerpen, installeren, inspecteren, onderhouden en beheren van zonnestroominstallaties. Na het succesvol afronden van het programma ontvangt de kandidaat het Bewijs van Vakmanschap. Want zonder gedegen kennis is het moeilijk om de kwaliteit en veiligheid hoog te houden.’
Met de groeiende onbalans op het net, netcongestie en zelfs terugleverkosten, kijken steeds meer consumenten naar opslagmogelijkheden. Waar liggen de grootste kansen als het gaat om opslag in de residentiële sector?
Maarten van den Heuvel, voorzitter van Energy Storage NL:
‘Opslag speelt een belangrijke rol om op zowel regionaal als lokaal niveau de vraag en aanbod van energie aan elkaar te koppelen. Zo kan residentiele energieopslag een oplossing bieden om de eigen opgewekte energie uit zonnepanelen te koppelen aan thuisbatterijen voor eigen gebruik op korte termijn. Of via het omzetten van energie aan warmtebuffers voor de korte en middellange termijn. Huishoudens kunnen op deze manier sneller gasloos worden gemaakt.’
‘Daarnaast kan energieopslag in een energiehub ervoor zorgen dat meerdere huishoudens en of bedrijven, lokaal energie met elkaar kunnen delen. Via residentiële opslag wordt dus een efficiënter energiesysteem ontwikkeld, waarmee netcongestie lokaal kan worden opgelost. Ook kunnen energieprijzen worden verlaagd doordat vraag en aanbod beter aan elkaar worden gematched en wordt de energietransitie versneld doordat er meer duurzame energie beschikbaar komt.’