1. Jaarlijks nieuw geïnstalleerd zonnestroomvermogen Nederland.

Verstoring leveringsketen

Het geïnstalleerde zonnestroomvermogen kende in 2021 met 3,621 GW een beperkte toename ten opzichte van 2020, toen het geïnstalleerde vermogen 3,492 GW bedroeg. Een tegenvaller voor wie ondanks de voortekenen toch had gerekend op een sterke groei. Het is met name de wereldwijde verstoring van de leveringsketen, als een indirect gevolg van de pandemie, die de pret bedierf in 2021. Omdat panelen niet konden worden geproduceerd of op tijd geleverd, kwam de uitvoering van een serieus aantal projecten stil te liggen, terwijl voor deze projecten al wel subsidie was toegekend. Naast de gevolgen van de pandemie zijn er ook lokaal factoren die de groei tegenhielden. In het rapport is te lezen dat beperkte netwerkcapaciteit en netwerkcongestie in 8 procent van de gevallen de boosdoener is geweest. Die factoren leiden tot vertraging of uitstel in met name het commerciële segment van de markt. Mag het in Nederland geïnstalleerde vermogen zonnestroom met 14,3 GW mondiaal gezien niet bijster veel voorstellen, dat cijfer komt in een ander licht te staan wanneer het vermogen per inwoner wordt berekend. Met zo’n 820 Wp geïnstalleerd zonnestroomvermogen per inwoner heeft Nederland bijna de hoogste pv-dichtheid ter wereld. Alleen Australië heeft per inwoner meer zonnestroom geïnstalleerd.
Met de klimaatdoelstellingen van de Nederlandse overheid in het achterhoofd is het vooral interessant om te kijken naar het aandeel zonnestroom in de energiemix. In 2021 was 9,6 procent van de netto elektriciteitsproductie toegerekend aan zonnestroom. Daarmee is de zon de grootste bron van hernieuwbare opwek in de elektriciteitsmix. In 2019 was dat 4,8 procent en in 2020 6,6 procent. En daarmee wordt na een koude start toch een geleidelijke groei van het aandeel zonnestroom in de Nederlandse elektriciteitsproductie zichtbaar. In totaal hebben hernieuwbare bronnen in de elektriciteitsproductie een aandeel van 33 procent in 2021, in 2020 lag dit aandeel nog op 26 procent.

In 2021 was 9,6 procent van de netto elektriciteits-productie toegerekend ­aan zonnestroom

Volop keuzes

De particuliere consument die overweegt om zonnestroom op te wekken en te gebruiken heeft tegenwoordig de keuze uit een toenemend aantal opties. Particulieren kunnen panelen al dan niet in het verband van een energiecoöperatie kopen, zij kunnen pv huren of kiezen voor een huurkoopconstructie. Daarnaast heeft de consument de keuze uit een groot aantal merken. Dit alles heeft ertoe geleid dat er voor het tweede jaar op rij meer dan 1 GW geïnstalleerd werd in het residentiele segment. Het wordt volgens de opstellers van het rapport de komende jaren steeds belangrijker om een consumenten te overtuigen met aansprekende proposities voor zonnestroominstallaties. Naast de prijs en eigendomssituatie van een zonnestroominstallatie kunnen het merk van zonnepanelen en omvormers, of extra eigenschappen - zoals opwekgarantie en onderhoudscontracten - mogelijk helpen om consumenten over de streep te trekken.

2. Totaal geïnstalleerd zonnestroomvermogen in Nederland.

Ongeschikte dakconstructie

Sinds de SDE+-rondes in 2016 werden ingevoerd, heeft bijna een kwart (23 procent) van het beschikbare budget niet geleid tot nieuwe zonnestroomcapaciteit. In meer dan 90 procent van de gevallen gaat het om dakprojecten die om uiteenlopende redenen niet werden gerealiseerd.
Een van de belangrijkste oorzaken voor de uitval betreft problemen met de dakconstructie. In 27 procent van de gevallen blijkt die zonder ingrijpende aanpassingen niet geschikt voor het installeren van zonnepanelen. Een andere belangrijke reden voor het niet doorgaan van de projecten kwam volgens de onderzoekers doordat de business case bij nader inzien niet bleek te kloppen. Op dit moment zijn grote daken van commerciële panden en bijgebouwen goed voor 3 GWp aan zonnestroomcapaciteit, terwijl de ruimtelijke potentie hiervoor ruim 20 maal hoger ligt. De helft van dit potentieel is zonder aanpassing in te zetten voor nieuwe capaciteit. Met een beperkte extra investering kunnen bij 85 procent van dit potentieel eventuele beperkingen worden weggenomen. Hierbij wordt bijvoorbeeld gekeken naar het verhogen van de netcapaciteit, flexibiliteit in opwek en gebruik, en (lokale) opslagmogelijkheden.
Maar er zijn ook veel projecten wél ­doorgegaan. Begin januari 2022 is 6,5 GW van de onder de SDE⁺⁽⁺⁾ vallende regelingen inmiddels wel gerealiseerd. En de pijplijn bevat nog eens 11,8 GW. Na een jarenlange prijsdaling van pv-panelen was het in 2021 toch even slikken voor installateurs en eindgebruikers. De spotprijs van panelen bleef het afgelopen jaar geleidelijk stijgen. Verschillende factoren kunnen hierin een rol hebben gespeeld, zoals de schaarste aan grondstoffen, de hoge elektriciteitsprijzen, en de hoge containerprijzen van het afgelopen jaar.

3. Landen met de hoogste pv-dichtheid in Europa.

Overbelast net

Een probleem waartegen de sector ook de komende jaren nog zeker te hoop zal lopen, is de beperkte capaciteit van het elektriciteitsnet. Op dit moment kan 8 procent van de geplande projecten niet worden gerealiseerd door een te geringe capaciteit. Overal in Nederland doemen wel problemen op. Zowel op nationaal, regionaal als lokaal niveau wordt gewerkt aan oplossingen om de transportproblematiek aan te pakken en de efficiëntie van opwek zo hoog mogelijk te houden. Om structurele oplossingen te vinden, is het volgens de solarbranche vooral van belang dat netbeheerders de ruimte krijgen om voorinvesteringen te doen. Het vergunningsproces moet tevens worden versneld. Wat volgens Holland Solar ook helpt is om slimme toepassingen - die vraag en aanbod aan elkaar koppelen en matchen – sneller uit te rollen. De huidige juridische, procesmatige en economische barrières belemmeren in veel gevallen de kansen die hiervoor liggen, stelt Holland Solar. Een derde maatregel die mogelijk een bijdrage zal leveren aan de oplossing van het congestieprobleem is de versnelde afbouw van de salderingsregeling. Netbeheerders zijn hier voorstander van. De overheid kan volgens hen de financiële middelen die hierdoor vrijkomen, inzetten voor bijvoorbeeld een subsidie op de thuisbatterij.

Door een te geringe netcapaciteit kan 8 procent projecten niet worden gerealiseerd

4. Potentieel en beperkingen van zonnestroom op commerciële daken.

Batterijen

De congestie kan mogelijk gunstig uitpakken voor de uitrol van batterijopslag. Niet alleen bij nieuwe projecten, maar ook bij panelen die er al liggen. De uitrol van opslag van energie en innovatieve ontwikkelingen op dit gebied zullen ongetwijfeld een positieve uitwerking hebben op de business case van grootschalige solarprojecten. DNE Research brengt overigens in het eerste kwartaal van 2022 voor het eerst het Smart Storage Trendrapport uit, waarin de trends binnen de energieopslag uiteen worden gezet. Hoewel zonthermie met name de laatste jaren een steeds belangrijkere rol opeist binnen de groep van solarsystemen gaat DNE Energy aan de ontwikkelingen van zonthermische systemen in de jaarlijkse Solar Trendrapporten nu nog voorbij. Volgens een woordvoerder wordt hieraan wel enige aandacht gegeven in het Trendrapport Warmtepompen dat binnenkort zal verschijnen. ‘Nu zonnewarmte een steeds belangrijker aandeel heeft in de energietransitie, is heteen goed idee om de marktontwikkelingen van die systemen volgend jaar wel in het Solar Trendrapport mee te nemen.’ Ook Jeroen Prinsen, voorzitter Zonnewarmte van bracheorganisatie Holland Solar, zou het toejuichen wanneer het trendrapport in de toekomst zou worden uitgebreid met een paragraaf zonthermie. ‘De jaarlijkse groei die de installatiebedrijven in onze vakgebied realiseren, maakt het meer dan de moeite waard om ook aan zonnewarmte aandacht te schenken. Wij willen daarvoor graag de nodige input leveren.’

Tekst: Mari van Lieshout
Fotografie: iStock, DNE Research

Lees meer artikelen in het dossier Zonne-energie installaties