Juni 2021

Hoe circulair zijn fabrikanten?

8 producenten geven antwoord

Nederland volledig circulair in 2050. Dat doel heeft de Rijksoverheid zichzelf gesteld als antwoord op het opraken van fossiele grondstoffen en de vervuiling die de huidige lineaire economie met zich meebrengt. Ook de installatiesector moet haar steentje bijdragen, maar is op haar beurt weer afhankelijk van fabrikanten. Zijn zij al bezig met circulariteit? Een rondvraag leert dat sommigen pas net de eerste stapjes zetten, terwijl anderen al langer bewust bezig zijn met het produceren van volledig recyclebare of herbruikbare onderdelen en installaties.

Hoewel alle voor dit artikel benaderde fabrikanten aangeven dat circulariteit een rol speelt binnen het bedrijf, zijn veel van hen nog maar net begonnen met het doorvoeren van circulaire maatregelen in de bedrijfsvoering. Opvallend is dat deze producenten zich, bij hun eerste circulaire stapjes, met name richten op de relatief eenvoudigste stap; het recyclen van onderdelen van de producten wanneer deze worden gedemonteerd aan het eind van hun levenscyclus. Naast recycling is een aantal fabrikanten ook bezig met hergebruik van productonderdelen. Zo voegt Atag Verwarming de individuele onderdelen van de cv-ketels niet meer onlosmakelijk samen, zodat ze gemakkelijker als losse bouwstenen herbruikbaar zijn. ‘Veel onderdelen worden na afloop van de levensduur van de ketels teruggestuurd, waarna we kijken welke van deze componenten herbruikbaar zijn’, zegt Jan-Henk van der Wijk, manager marketing & communicatie bij Atag.

Terugkoopcontract

Legrand werkt aan een terugkoopcontract voor de railkoker (spanningsrail). Zo gaat het product na demontage terug naar de fabriek, om deze waar nodig te repareren en klaar te maken voor hergebruik elders. ‘Hiermee kunnen we 90 procent van de railkokers een-op-een hergebruiken; echt een uniek concept’, zegt market manager Lion van Nuenen van Legrand Nederland. ‘We vroegen NIBE - een organisatie die de milieubelasting van producten berekent - daarnaast om via certificering de mate van circulariteit inzichtelijk te maken. Met een score van 0,73 procent op de materiaalcirculariteitsindex bestaat het product al voor een groot gedeelte uit gerecyclede grondstoffen. Deze score behalen we door de producten een-op-een opnieuw te gebruiken. De losmaakbaarheidsindex van 95 procent geeft aan dat bijna alle onderdelen na gebruik los te hergebruiken of te recyclen zijn.’ Een opmerkelijk gegeven is dat veel producenten ook het energiezuiniger maken van producten als circulaire maatregel noemen, hoewel het terugdringen van energieverbruik technisch gezien niet bijdraagt aan het creëren van een grondstoffenkringloop. Zo geeft productmanager Frank Windt van ebm-papst aan dat 90 procent van de footprint over de gehele levensduur van ventilatoren wordt bepaald door het energieverbruik ervan. ‘Door de focus te leggen op een energiezuinig product, proberen we de ecologische voetafdruk zo klein mogelijk te maken’, vindt Windt die aangeeft dat ebm-papst verder zoveel mogelijk gerecyclede materialen gebruikt bij de productie van ventilatoren.

Circulaire producten

Van de ondervraagde fabrikanten lijken BLT Luchttechniek, Attema en Orange Climate al wat verder te zijn in het doorvoeren van een circulaire werkwijze in de bedrijfsvoering. Hoewel eigenaar van BLT Luchttechniek Jeroen van Gils aangeeft dat zijn bedrijf nog in het beginstadium zit van het circulariseringsproces, zijn de materialen van de luchtverdeelslangen volgens hem nu al volledig herbruikbaar in nieuwe producten. ‘De consument betaalt een soort statiegeld op onze luchtverdeelslangen, die een cradle to cradle-certificering hebben. Wij garanderen dat de slangen aan het einde van hun levensduur teruggaan naar onze fabriek. Daar ontleden we de luchtverdeelslangen, waarna ze volledig worden hergebruikt.’ Van Gils geeft toe dat dit relatief eenvoudig is doordat het bedrijf textiel gebruikt voor de slangen, maar geeft aan dat BLT Luchttechniek ook bezig is om andere producten te laten voldoen aan de cradle to cradle-certificering. ‘Ik hoop dat dit binnen een paar jaar lukt, dan zijn al onze producten 100 procent circulair.’

‘Repareren en upgraden is nu de belangrijkste tak van sport van Orange Climate’

Repareren en verbeteren

Een andere fabrikant die via hergebruik probeert de grondstoffencyclus rond te maken, is Orange Climate. ‘We proberen zo veel mogelijk oude luchtbehandelingskasten te renoveren en aan te passen, zodat ze aan de energetische eisen van vandaag voldoen’, vertelt Frans van den Biezenbos, manager renovatie, onderhoud en service bij Orange Climate. ‘We zijn hier inmiddels al een aantal jaren mee bezig, waardoor we er nu voor kunnen zorgen dat deze opgeknapte luchtbehandelingskasten weer twintig jaar mee kunnen. Hierdoor is repareren en upgraden nu onze belangrijkste tak van sport in plaats van vervangen. Wat daarbij helpt, is dat we dertig jaar geleden de keuze maakten om modulair te bouwen. De opbouw van onze luchtbehandelingskasten is al zo lang hetzelfde, dat onze producten ‘backwards compatitable’ zijn. Zo kunnen we ook oudere producten opknappen.’ Ook Attema timmert aan de circulaire weg. ‘Een aantal van onze producten, zoals kabeldozen en holle-wanddozen, zijn stekkerbaar en via het plug-and-playprincipe eenvoudig te demonteren en op andere locaties opnieuw te installeren. Die zijn vaak een-op-een te hergebruiken’, vertelt Marcel Herssevoort, marketingmanager bij Attema. ‘Omdat het binneninstallaties betreft, zijn deze onderdelen minder aan slijtage onderhevig. We fabriceren ook een product van bio-plastic, waarvoor we geen fossiele grondstoffen inzetten. Dat is ons ‘leerproduct’ waarmee we leren en groeien wat betreft de fabricage en verkoop van circulaire producten. In de toekomst willen we meer producten van bio-plastic maken.’

Weerbarstige praktijk

Het gebruiken van gerecycled materiaal stuit in de praktijk wel op beperkingen, geeft Herssevoort aan. ‘Bij producten die een complexe vorm en maatvorming hebben, is het gebruik van gerecycled materiaal vaak geen optie is. Gerecycled materiaal bevat vaak nog wat grondverontreiniging en is wat grover. Als een product op de tiende millimeter nauwkeurig moet zijn, is het daarom momenteel in de praktijk toch zo dat dit met ‘virgin’ grondstoffen wordt gemaakt.’ Waar Attema wel over nadenkt is de buitenzijdes van producten van nieuwe grondstoffen maken en de binnenkant vullen met gerecycled materiaal. Herssevoort denkt overigens dat er in de installatiepraktijk veel winst valt te behalen. ‘Haal eerst eens alle inbouwdozen en stopcontacten er ook daadwerkelijk uit als een huis wordt gesloopt.’
‘Soms ook kun je onderdelen niet hergebruiken, omdat dan de veiligheid van het product niet meer te waarborgen is’, zegt Jan Blom van ketelfabrikant Nefit Bosch, terwijl Van Nuenen van Legrand ziet dat de wet- en regelgeving ook een obstakel kan zijn om circulair te produceren. ‘Wij wilden onze railkoker als serviceproduct in de markt zetten. Zo heb je als fabrikant beter in de hand wat er met je product gebeurt, waardoor je het nog vaker kunt hergebruiken. Volgens de regelgeving kon dit helaas niet, omdat de railkoker onderdeel uitmaakt van de installaties van een gebouw. Je zou dat dan via een procedure bij de notaris moeten regelen.’

‘Prijs is leidend’

Misschien wel het grootste obstakel om snel richting een circulaire installatiesector te gaan, is de prijs. Alle fabrikanten geven aan dat grotere stappen op het gebied van circulariteit alleen mogelijk zijn als de klant bereid is hier meer voor te betalen of als de prijs van circulaire materialen omlaag gaat. ‘Zodra circulaire producten en onderdelen hetzelfde of minder kosten, zullen installateurs instappen’, meent Van Gils (BLT). ‘Het is het bekende kip-ei verhaal, want de prijs gaat pas omlaag als er veel vraag is.’

Groothandels dragen circulaire steentje bij

Ook bij groothandels leeft het besef dat zij een bijdrage -moeten leveren aan het circulair maken van de economie, ‘maar’, zegt Rick Hammink van groothandel Rensa, ‘circulair werkt alleen als de hele keten meewerkt. Als de fabrikanten het niet maken, kunnen de installateurs het niet installeren. En als de eindklant geen circulaire producten afneemt omdat de prijs een obstakel is, werkt het ook niet.’ Business Manager Duurzaam Robin Waarsenburg van groothandel Wasco gaat daarin mee. ‘Als je de bouwwereld en installatiewereld naast elkaar zet, zie je dat de installatiebranche heel erg focust op de energietransitie. De aandacht lijkt daardoor wat minder naar circulaire producten uit te gaan. De bouw is daar al verder in. We hopen dat ook de installatiebranche snel de volgende stappen zet op het gebied van circulariteit.’
Wasco en Rensa proberen het goede voorbeeld te geven. ‘Samen met andere groothandelaren proberen we een vuist te maken voor meer circulaire producten’, zegt Hammink. ‘En ook binnen ons eigen bedrijf zijn we ermee bezig: we scheiden ons afval en willen in 2030 verpakkingsloos werken. Daarnaast reviseren we defecte onderdelen van bestaande producten zoals cv-ketels, zodat ze opnieuw inzetbaar zijn als vervangingsonderdeel.’ Rensa werkt ook mee aan het ‘urban mining’-initiatief van New Horizon, waarbij gebruikte producten uit sloopgebouwen worden gehaald. ‘Als deze zijn nagekeken, proberen we ze een tweede leven te geven in nieuwe -projecten’, zegt Hammink. ‘Wasco haalt op verzoek van klanten oude producten op om deze bij een specialistische partij te laten recyclen’, vertelt
Waarsenburg, die aangeeft samen te werken met Raab Karcher en Oosterberg. ‘In een unieke ketensamenwerking onder de naam Greenworks wordt de milieu-impact van producten -inzichtelijk gemaakt. Greenworks geeft op basis van tien specifieke, duurzame materiaal- en productie-eigenschappen de milieubelasting van producten weer. Hiermee maken we onder meer inzichtelijk welke grondstoffen voor de productie worden gebruikt en in hoeverre producten herbruikbaar of hernieuwbaar zijn.
Zo maken we voor onze klanten inzichtelijk wat de milieu-impact is van de toegepaste materialen en zien de fabrikanten waar ze nog winst kunnen boeken.’

Tekst: Leo Hoekstra
Fotografie: New Horizon