Januari 2023

Hoe hou je een klaslokaal fris en gezond?

Al langere tijd is verbetering van het binnenklimaat op scholen een groot thema. De juiste temperatuur en de nodige frisse lucht zorgen ervoor dat leerlingen en leraren goed kunnen leren en werken. Toch gebeurt het nog vaak genoeg dat simpelweg het raam wordt opengezet als het te bedompt wordt in de klas. -CO₂-monitors zijn een uitkomst, maar wie echt zorgeloos wil kunnen sturen, kiest voor een geautomatiseerd gebouwbeheersysteem dat het binnenklimaat direct aanpast op de gemeten waardes.

Voldoende ventilatie is goed voor de leerprestaties en virus- en bacterievrije lucht heeft een positief effect op het ziekteverzuimpercentage. Sinds de coronapandemie staat het onderwerp nog iets hoger op de agenda. Het Ministerie van Onderwijs kondigde in september aan dat schoolgebouwen vanaf komende zomer in alle klaslokalen verplicht een werkende CO₂-monitor moeten hebben hangen. Nu beschikt slechts 60 procent van de scholen over CO₂-monitors, zo bleek uit een peiling. Monitors zijn een goede eerste stap voor het verbeteren van het binnenklimaat, maar vereisen nog wel steeds actie van de docent. Met een geautomatiseerd (gebouwbeheer)systeem kan een flinke slag worden geslagen.

GBS & EMS in één systeem

Een voorbeeld van zo’n systeem is Qanteon van Kieback&Peter. Deze software regelt niet alleen de installaties in het gebouw, maar ook het energiebeheer. ‘Wat we meten via energiemanagement, kunnen we via het gebouwbeheersysteem direct vertalen in maatregelen in de vorm van meer of minder (frisse)lucht’, vertelt Peter van Houwelingen, directeur bij Kieback&Peter Nederland. ‘Qanteon voldoet aan de meest recente Europese ISO50001:2018-norm, die als doel heeft om energie te besparen in gebouwen. Volgens Van Houwelingen zijn er meer redenen waarom Qanteon voor schoolgebouwen zeer geschikt is. ‘Het systeem meet de temperatuur en het CO₂-niveau in de klaslokalen. Met die informatie stuurt Qanteon op lokaal niveau de ventilatie aan, maar het maakt ook rapportages. Zo kunnen we per klaslokaal aangeven op welke momenten in de week de gewenste CO₂-waardes en temperaturen worden overschreden en kan het systeem automatisch de directie van de school informeren waar de aandachtspunten liggen.’
Het systeem zelf is volgens Van Houwelingen gebruiksvriendelijk voor medewerkers van een school. ‘Zij kunnen alle belangrijke parameters in twee muisklikken beïnvloeden. En wij richten de software zo in, dat alle waardes voor verschillende mensen op verschillende niveaus zijn uit te lezen. Zo hoeft de schooldirecteur technisch-inhoudelijk niet geschoold te zijn, maar kan hij wél de informatie eruit halen die hij nodig heeft. Daarnaast kunnen we per mail periodiek een automatische rapportage laten versturen.’

Open karakter

Qanteon is beschikbaar als lokale oplossing of als cloudoplossing. Kieback&Peter of een van haar partners verzorgt de inrichting. Van Houwelingen benadrukt daarbij het open karakter van Qanteon dat volgens BACnet Advanced Operator Workstation (B-AWS) is gecertificeerd voor energiemanagement, wat specifiek voor scholen erg belangrijk is. ‘Je hebt schoolstichtingen die soms wel dertig scholen onder hun hoede hebben, met honderden lokalen waarin systemen en installaties zitten van veel verschillende aanbieders. Wanneer er al een bepaalde vorm van geautomatiseerde klimaatinstallatie op school aanwezig is, kunnen wij er meestal mee koppelen. Door het open karakter van Qanteon gebaseerd op BACnet kunnen wij elk fabricaat zonder problemen integreren.’

‘Alle belangrijke parameters zijn in twee muisklikken te beïnvloeden’

Geen dode hoeken

Ook het Groningse softwarebedrijf ACS houdt zich bezig met gebouw- en energiebeheer. Met Climatics brengt het zijn eigen gebouwbeheersysteem op de markt en biedt daarnaast ook de aanvullende BaOpt-software aan, die vooral op scholen haar dienst kan bewijzen. ‘Op scholen wil je een hoge mate van comfort faciliteren. Leerlingen bij het raam willen geen tocht ervaren, ze moeten geen hoofdpijn krijgen door een te hoog CO₂-niveau en het mag niet te warm of te koud zijn’, zegt Chantal Roukema van ACS. ‘BaOpt bewijst vooral zijn dienst in ruimtes waar de plafonds wat hoger zijn. Kenmerkend voor dit systeem is namelijk dat het lucht op zeer lage snelheid de ruimte inblaast, wat tocht in de klaslokalen voorkomt. De luchtdrukmeters binnen en buiten communiceren met de installatie en op basis daarvan creëert het systeem een klein drukverschil met de buitenlucht. Dat leidt ertoe dat de lucht zich in willekeurige richtingen beweegt, waardoor deze alle hoeken van de ruimte bereikt’, legt Roukema uit. ‘Zo blijft de warmte niet onder het plafond hangen en ontstaan er geen ‘dode hoeken’ in luchtkwaliteit. En het voordeel voor de installateur is dat deze aanzienlijk minder buizen en ventilatieroosters hoeft te plaatsten. In veel gevallen is één inblaaspunt per ruimte al genoeg om adequaat te ventileren, verwarmen en koelen.’
Het systeem creëert dus een optimaal binnenklimaat in klaslokalen, zonder dat docenten hier omkijken naar hebben. Voor de conciërge of gebouwbeheerder zijn zaken als de werking van het systeem en analyses van de temperatuur en luchtkwaliteit te zien via het GBS. Scholen kunnen ook veel energie besparen. Roukema begroot de besparing van BaOpt op 30 procent aan stroom en 20 procent op verwarmen en koelen.

De huidige staat van onze schoolgebouwen

In 2020 brachten de PO-raad, VO-raad en VNG in kaart hoe de schoolgebouwen in Nederland er voor staan. Uit deze sectoranalyse bleek dat er nog veel moet gebeuren. In totaal staan er in Nederland 9.320 schoolgebouwen, met een gemiddelde leeftijd van veertig jaar. Gezamenlijk stoten zij jaarlijks 635.000 ton CO₂ uit. In 80 procent van de schoolgebouwen voldoet de luchtkwaliteit niet aan de gehanteerde grenswaarden. Gemiddeld gaven leerkrachten de kwaliteit van hun schoolgebouw een rapportcijfer van 5,7.
31 procent van de scholen heeft energielabel G. Verbeteringen zijn lastig, omdat een gemiddelde school nu al 15 procent meer uitgeeft aan huisvesting dan waarvoor zij bekostiging ontvangen.