Overzicht van de aanwezigheid van airconditioners in huishoudens (bron: TNO).

Zonwering

Qua zonwering wordt er vooral gekeken naar ramen. Daken en gevels zijn bij veel woningen al aardig tot goed geïsoleerd, maar ramen zijn hierin minder effectief en laten via de zonnestraling alsnog veel warmte door.
Zonwering is beschikbaar in verschillende varianten. Het effectiefst is buitenzonwering, zoals uitvalschermen en markiezen. Deze houden de zon ten eerste echt buiten en bieden het voordeel dat wind de opgewarmde lucht eronder weg kan blazen. Ook bieden zij nog enig uitzicht naar buiten. Een nadeel is de hogere gevoeligheid voor wind en regen.
Dit is anders bij de fraaiere screens. Deze zijn minder gevoelig voor slecht weer, maar verstoren wel weer meer het zicht op de omgeving. En de belangrijkste beperking is dat de (opgewarmde) lucht tussen de screen en het raam juist moeilijk weg kan. Ook een overstek kan effectief zijn bij gevels op het zuiden waar de zon het hoogst staat. Ze moeten dan wel voldoende groot zijn.
Naast buitenzonwering bestaat ook binnenzonwering. Ook deze oplossing houdt zonnewarmte tegen, maar minder effectief dan een buitenzonwerking omdat de warmte eerst door het venster in de ruimte komt en dan pas wordt tegengehouden. De prestaties verbeteren wanneer in het rolgordijn een gemetalliseerd weefsel is aangebracht die zonnestraling kan weerkaatsen en hiermee deels voorkomt dat de warmte door het raam heen achter de zonwering blijft hangen.
Een ander alternatief zijn zonwerende folies. Deze zijn inmiddels beschikbaar in varianten voor zowel binnen als buiten en bieden het voordeel dat de gebruiker ze niet actief hoeft te in te schakelen. Bovendien zijn ze ongevoelig voor regen en wind. Een nadeel is dat ze minder effectief zijn en altijd de warmte weren; ook wanneer het winter is en de zonnewarmte juist wenselijk is als ondersteuning voor de verwarmingsinstallatie. Rovers: ‘Om deze nadelen tegen te gaan, ontwikkelt TNO ramen die automatisch schakelen en de zonnewarmte doorlaten bij een lage buitentemperatuur en weren bij een hogere buitentemperatuur.’

Voorkom opwarming (bron: Milieu Centraal).

Natuurlijke oplossingen

Naast zonwering kan ook de natuur uitkomst bieden. Het klimatiserend vermogen van de natuur is sinds mensenheugenis bekend en werkt bovendien met verschillende principes. Ten eerste kan vegetatie de warmte tegenhouden zoals een zonwering dat doet: eenvoudig door geen zonnestraling door te laten. Door de warmte echter te gebruiken om eigen vocht te verdampen ‘vernietigt’ vegetatie als het ware ook de warmte en levert zo een belangrijke extra bijdrage aan het koelen van de omgeving. In feite werkt het eigen lichaam op dezelfde manier: het regelt de temperatuur door het verdampen van vocht (zweet). Een goede remedie op warme dagen is dan ook: voldoende (water) drinken om de vochtbalans op peil te houden en luchtige kleding dragen om het vocht de mogelijkheid te geven te verdampen.
Rovers: ‘Parijs heeft zelfs de doelstelling om op alle locaties in de stad voor een koele plek te zorgen op een loopafstand van 7 minuten. Als je een tuin hebt kan je deze koele plek ook zelf creëren, wat meteen ook voordelen biedt voor een gereguleerde regenwaterafvoer en de biodiversiteit.’

Met een (lucht/water-)warmtepomp is het vaak ook mogelijk om te koelen

Koelsysteem

Wanneer al deze maatregelen niet mogelijk of afdoende zijn, kan een verstandig gebruik van actieve koelsystemen alsnog uitkomst bieden. Qua energiegebruik is een ventilator een betere keuze dan een airco. Het grote verschil is dat een ventilator niet actief koelt, maar alleen lucht verplaatst en hierdoor het verdampen van zweet versnelt. Bij mensen die minder makkelijk zweten, zoals ouderen, heeft een ventilator minder effect.
Een andere oplossing om actief te koelen – maar die minder energie gebruikt dan een airco – is een bodemwarmtepomp met een warmtewisselaar. Bij deze systemen wordt koud water uit de bodem door een leidingsysteem in de vloer van de woning gepompt. In de meeste gevallen zijn deze koudebronnen onderdeel van een wko-systeem waarbij in de zomer en winter respectievelijk warmte en koude in de grond worden opgeslagen om dit vervolgens in het volgende seizoen in te zetten. Belangrijk voor woningen die al beschikken over een (lucht/water-)warmtepomp: vaak is het ook mogelijk om hiermee te koelen.

Comfortabele temperatuur voor gezonde personen bij verschillende ­omstandigheden (bron: TNO).

Is het uiteindelijk tóch noodzakelijk om voor een airco te kiezen, dan kun je het energiegebruik verminderen door er verstandig mee om te gaan. Enkele aandachtspunten:
Stel de airco zo hoog mogelijk in: 24 of 25 °C is voor de meeste mensen ook nog prima te doen.
Relateer de instelling van de airco aan de buitentemperatuur. Grote temperatuurverschillen zijn uiteindelijk niet aan te bevelen, wat betekent dat hogere buitentemperaturen ook om een hogere temperatuur van de airco-instelling vragen.
Combineer de airco met andere hulpmiddelen zoals een ventilator. Onderzoek wijst uit dat de airco in deze combinatie een aantal graden hoger is in te stellen zonder comfortverlies. Zelfs hoger dan 25 °C.
Zorg ook bij het gebruik van een airco dat de koudevraag zo laag mogelijk is door gebruik te maken van de eerdergenoemde maatregelen. Bovendien: houd ramen en deuren gesloten bij gebruik van een airco en stem de instelling ook af op de eigen activiteiten (op de bank zitten versus stofzuigen).

Samenvattend

Rovers besluit: ‘Samenvattend kunnen we zeggen: probeer in eerste instantie zoveel mogelijk te voor-komen dat de woning opwarmt. Koel je huis met koele lucht door ramen en deuren als het buiten kouder is dan binnen – ’s nachts en vroeg in de ochtend – open te zetten. Houd anders de ramen en deuren gesloten en zorg dat de zon niet naar binnen schijnt. Stem ook je kleding, vochtinname en activiteiten af op de buitentemperatuur. Als je een technische koelinstallatie gebruikt, probeer deze dan zo zuinig mogelijk te gebruiken door deze op een zo hoog mogelijke temperatuur in te stellen en alleen in te schakelen op plaatsen waar het echt noodzakelijk is. En weet tot slot dat onderzoek aan de TU Delft heeft aangetoond dat de mens in staat is aan warmte te wennen, wat de uiteindelijke behoefte aan koeling in de loop van de zomer zal doen afnemen.’

Tekst: Marjolein de Wit - Blok
Fotografie: iStock