Juni 2021
Installateurs leren recyclingindustrie steeds beter kennen
Een nieuwe start met Stichting OPEN
Stichting OPEN is sinds 1 maart, namens alle producenten en importeurs in Nederland, verantwoordelijk voor de inzameling en recycling van ‘e-waste’. Het is een dynamische sector waar vooral de processen ná inzameling voortdurend worden aangepast aan de huidige ontwikkelingen. Zo zijn batterijen steeds beter te recyclen, buigen bedrijven zich over het verwerken van hybride apparaten en is refurbishing allang geen hype meer.
E-waste is de verzamelnaam van apparaten die worden weggegooid waarin elektronica is verwerkt. Officieel heet e-waste: WEEE. Dit staat voor ‘waste electrical and electronic equipment’ of in het Nederlands ‘afgedankte elektrische en elektronische apparatuur’ (AEEA). In Nederland wordt er momenteel per jaar ruim 180 miljoen kilo e-waste ingezameld. Omdat deze e-waste zowel waardevolle áls gevaarlijke (zoals giftige en kankerverwekkende) materialen kan bevatten, is het belangrijk om deze materiaalstroom op de juiste manier te verwerken. Hiervoor stelt de Europese wet- en regelgeving producenten en importeurs die elektrische en elektronische apparatuur in de EU vermarkten, sinds 1999 verantwoordelijk voor de inzameling en verwerking van deze producten wanneer ze worden afgedankt. Zij moeten hiervoor een inzamelsysteem opzetten. In Nederland moeten producenten, verwerkers, webshops, importeurs en exporteurs van deze producten zich inschrijven bij de stichting Nationaal (W)EEE Register en hieraan jaarlijks rapporteren.
Stichting OPEN
In ons land waren tot voor kort Wecycle en Weee Nederland de organisaties die zich overkoepelend bezighielden met alle bijbehorende processen. Sinds 1 maart is stichting OPEN (organisatie producentenverantwoordelijkheid e-waste Nederland) namens alle producenten en importeurs van elektrische apparaten verantwoordelijk voor de inzameling en recycling van e-waste. Mark Tilstra, operationeel directeur OPEN: ‘Hiermee richten we ons op het behalen van de Europese en wettelijke inzameldoelstelling van 65 procent en natuurlijk op het circulair maken van e-waste.’
Een deel van de inzameling en recycling wordt in opdracht van stichting OPEN georganiseerd door Weee Nederland. Hiervoor werkt de organisatie samen met gemeenten, recyclingbedrijven en andere partners. Henk Bos, projectdirecteur bij Weee Nederland: ‘De inzameling van e-waste gebeurt via een fijnmazig netwerk dat is opgebouwd uit onder meer de verkopende partij, maar ook supermarkten, bouwmarkten en natuurlijk de milieustraat.’
In het hele proces van inzamelen en recyclen is een trend gaande dat apparatuur die nog bruikbaar is, een tweede leven krijgt via ‘refurbishing’. Onder andere Holland Recycling houdt zich (naast het recyclen van elektrische en elektronische apparatuur), bezig met het refurbishen van ict-apparatuur. Luuk Bongers: ‘Een deel van de afgedankte ict-apparatuur is voor West Europese maatstaven afgeschreven, maar is in andere economieën nog prima inzetbaar. Door deze apparaten na te kijken, te upgraden en eventueel te repareren, ontstaat er een stroom die perfect in de circulaire economie past.’
In Nederland wordt per jaar ruim 180 miljoen kilo e-waste ingezameld
Bos vult aan: ‘Een ander voorbeeld van producten die voor refurbishing in aanmerking komen zijn afgedankte cv-ketels. Deze worden vaak bij het ‘oud ijzer’ afgegeven omdat dit nog wat oplevert. In bepaalde gevallen zijn de ketels of onderdelen echter nog prima te reviseren en verantwoord te gebruiken. Deze werkzaamheden mogen alleen door Weelabex-gecertificeerde bedrijven worden uitgevoerd (zie kader). Daarnaast ontwikkelen wij een speciaal garantiekeurmerk en koppelen technische opleidingen aan deze aanpak.’ Alles wat niet voor refurbishing in aanmerking komt, wordt in opdracht van stichting OPEN door Weelabex-gecertificeerde bedrijven verder verwerkt. Daarbij is het streven uiteraard naar een percentage van 100 procent recycling. Wat nergens meer voor te gebruiken is, wordt uiteindelijk verbrand.
In het hele proces van inzamelen en recyclen is een trend gaande dat apparatuur die nog bruikbaar is, een tweede leven krijgt via ‘refurbishing’.
Recycling
Het proces van recyclen begint bij het ‘voorsorteren’ van e-waste. Onder andere Virol E-waste houdt zich hiermee bezig. Anneloes Oldenburger: ‘Wij sorteren e-waste afkomstig van milieustraten, gemeentes, retail, scholen en bedrijven. Hierbij verwijderen we eerst verontreinigingen, zoals batterijen, kabels en cartridges. Daarnaast demonteren we apparatuur zoals computers en cv-ketels.’ Aluminium, koper en ijzer gaan als zuivere grondstoffen naar ons zusterbedrijf waar het wordt omgesmolten tot grondstof voor nieuwe producten. Andere elementen, zoals moederboards, printplaten, kabel, ramgoud, ramzilver en zilverchips processoren zijn onderdelen die nog moeten worden bewerkt. Deze worden na demontage dan ook naar een Weelabex-gecertificeerd bedrijf gebracht en vervolgens naar de eindverwerker die het klaarmaakt als grondstof voor nieuwe producten. Wanneer e-waste niet verder handmatig is te demonteren, zal in veel gevallen een proces van verkleinen (shredderen) plaatsvinden, waarna het zaak is de verschillende materialen zo goed mogelijk van elkaar te scheiden. Hiervoor worden bekende methoden ingezet, zoals magnetisme voor het verwijderen van ferro-metalen, floating- en centrifugeprocessen waarbij scheiding plaatsvindt op basis van soortelijk gewicht en het Eddy Current-principe voor het afvangen van onder meer aluminium. Edelmetalen worden veelal teruggewonnen via complexe processen, zoals pyrolyse of hydrolyse. In alle gevallen wordt getracht de betreffende materiaalstroom zo zuiver mogelijk aan te leveren aan een bedrijf, dat dit vervolgens als grondstof voor nieuwe producten kan verwerken.
Het Weeelabex
Weeelabex staat voor ‘waste electric and electronic equipment label of excellence’. Dit label beschrijft het minimale kwaliteitsniveau voor inzameling, opslag, transport, recycling en hergebruik van e-waste. Daarnaast voorziet het in controle op de naleving door onafhankelijke auditors en schrijft rapportages voor van verwerkte volumes en bereikte recyclingresultaten. Sinds 1 juli 2015 mag e-waste uitsluitend worden verwerkt door recyclingbedrijven die volgens Weeelabex zijn gecertificeerd en die de aangeboden en verwerkte hoeveelheden registreren bij het Nationaal (W)EEE Register.
Welke apparatuur valt onder WEEE-wetgeving?
Categorie 1: warmte- en koude uitwisselende apparatuur (koelkasten, vriezers).
Categorie 2: schermen en monitoren (televisietoestellen, lcd-fotolijsten, notebooks).
Categorie 3: lampen (tl-buizen, fluorescentielampen, led-retrofit).
Categorie 4: grote apparatuur (> 50 cm en niet behorende tot categorie 1, 2 of 3, zoals wasmachines, zonnepanelen, grote printers, armaturen).
Categorie 5: kleine apparatuur (≤ 50 cm en niet behorende tot categorie 1, 2 of 3, zoals stofzuigers, strijkijzers, armaturen).
Categorie 6: klein ict (< 50 cm, zoals mobiele telefoons, gps, zakrekenmachines).
Naar zuivere stoffen
Naast de zojuist beschreven en inmiddels traditionele methoden, staan de ontwikkelingen niet stil om steeds meer materialen zuiver te kunnen scheiden. Dirk van Meer, ceo van Team Core, een studententeam dat is opgezet om de techniek ‘elementaire retractie’ verder uit te ontwikkelen: ‘Deze techniek richt zich vooral op het terugwinnen van lithium en cobalt uit batterijen. Dit is nog steeds een afvalstroom die logistiek behoorlijk goed loopt, maar waarvan de recycling nog verre van ideaal is. In samenwerking met de TU Eindhoven en andere partners werken we aan een opstelling waarmee we dit terugwinproces, dat bestaat uit een chemische en een thermische component, kunnen demonstreren. De eerste demonstratie is gepland voor juli.’ Speciale aandacht binnen de stroom e-waste is er voor spaarlampen en armaturen die een volledige categorie in de WEEE-wetgeving inneemt (zie kader). Spaarlampen en tl-verlichting worden al geruime tijd succesvol ingezameld door de Stichting Lightrec. Het is één van de organisaties die inmiddels een goede logistieke infrastructuur heeft opgezet en tevens de mogelijkheid biedt om containers te laten plaatsen op locaties waar installateurs werken aan bijvoorbeeld renovatieprojecten. Vanaf 2023 zal deze vertegenwoordiger van de verlichtingsachterban volledig onder OPEN vallen. Gied van Hoorn, directeur van Lightrec: ‘Lampen en armaturen vormen een belangrijke categorie, omdat hierin vaak kwik en gassen zijn gebruikt die niet in het milieu terecht mogen komen. Verder richten we ons sinds enige tijd ook op de inzameling van led-verlichting en armaturen waarin vaak nog condensatoren zitten. We zijn met ons inzamelingspercentage voor spaar- en tl-lampen, dat ruim boven de wettelijke 65 procent ligt, op de goede weg, maar altijd bezig met ontwikkelen van verbeteringen.’
‘Daar waar het nog niet in orde is bij installateurs ontbreekt vaak kennis’
Rol installateur
Over het algemeen zijn de verschillende partijen te spreken over de inzet en het gedrag van installateurs. Mark Tilstra: ‘Daar waar het nog niet in orde is, ontbreekt vaak kennis. OPEN pleit er dan ook voor om het onderwerp beter mee te nemen in opleidingstrajecten, zodat bijvoorbeeld cv-ketels en warmtepompen niet meer naar het oud ijzer worden gebracht. Eigenlijk hebben we liever dat er te veel wordt ingeleverd dan te weinig. De bedrijven in de keten die de e-waste verwerken, zoeken wel uit wat er mee moet gebeuren.’
‘Daarnaast zijn er altijd nieuwe uitdagingen. Denk hierbij aan de recycling van pv-panelen, maar ook hybride producten zoals koelkasten met een display. Ook de steeds kortere levensduur van producten leidt tot een situatie waarin de keten steeds sneller moet schakelen om alles op de juiste manier te verwerken. Een dynamische en volwassen industrie dus, die zich richt op een schone en circulaire wereld; installateurs kunnen hier hun belangrijke steentje aan bijdragen.’
Tekst: Marjolein de Wit - Blok
Fotografie: Lightrec, WEEE, Core