Januari 2019

Kan het wat zachter?!

Verlaag overlast buitenunit warmtepomp

Bij nieuwbouw en renovatie is de lucht-waterwarmtepomp een veel toegepast alternatief voor de gasgestookte cv-ketel. Een minpunt is dat de buitenunit voor geluidsoverlast kan zorgen. Toch is in veel gevallen die hinder goed te beperken, zeggen de leveranciers. Bijvoorbeeld met een overgedimensioneerd systeem, een doordachte opstelling van de techniek of de juiste regeling.

Voor vaste airco’s, vaste ventilatoren en andere installaties in een woning stelt het Nederlands Bouwbesluit geluidsgrenzen. Die grenzen gelden niet voor installaties buiten de woning. Maar lang zal het niet meer duren nu minister Ollongren van Wonen snel verplichtingen in het Bouwbesluit wil opnemen over de geluidsproductie van warmtepompen. Gemeenten kunnen alleen zelf eisen vastleggen in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). Er zijn wel Europese richtlijnen, maar die zijn nogal soepel en daar voldoen de fabrikanten volgens de minister al vrij snel aan. Ollongren zal binnenkort het Bouwbesluit 2012 aanpassen aan de eisen voor bijna energie neutrale gebouwen (Beng). En dan wil ze meteen ook duidelijke eisen opnemen over de maximale geluidsproductie van warmtepompen en andere apparatuur.
Een lucht-waterwarmtepomp heeft twee belangrijke geluidsbronnen, de compressor en in mindere mate de ventilator. Bij een lucht-waterwarmtepomp en een ventilatiewarmtepomp veroorzaakt de ventilator van de warmtepomp het meeste geluid. Wanneer het buitendeel van de warmtepomp op de gevel is bevestigd, kan dit voor contactgeluid zorgen in de verblijfsruimten binnen, indien geen juiste bevestiging is aangebracht. Objecten en gebouwen in de omgeving van het buitendeel kunnen het geluid reflecteren waardoor het harder klinkt. In een vochtige buitenlucht kan vooral bij een temperatuur rond het vriespunt de situatie ontstaan dat de wisselaar in de buitenunit aanvriest. Bij het ontdooien hiervan kan de warmtepomp dan tijdelijk meer geluid produceren.

Deellast

Traploze inverter-regelingen op de compressor zorgen voor een gemiddeld lager toerental en minder geluidsproductie. Ook de vorm van de ventilatorbladen, de ophanging van de ventilator, de vorm van de ventilatorruimte en geluidsisolatie van het buitendeel kunnen het geluid of de hinder die wordt ondervonden verminderen. Kan het eigenlijk nog wel stiller?
Jawel, zegt Rudy Grevers van Alklima. 'Je kunt het onder andere zoeken in de productontwikkeling. Wij hebben naast onze standaardproducten tegenwoordig ook een low-noise lijn. Het is een 'overgedimensioneerd systeem', waarbij de ventilator een grotere diameter heeft, die in een lager toerental een bepaalde luchtstroming kan realiseren. De warmtepomp zal daarnaast veelal in deellast functioneren, waardoor hij altijd stiller is. Het systeem wordt namelijk uitgerust op een piekvraag van bijvoorbeeld -10 °C, waarop het systeem richting maximaal toerental zal gaan. Het is geen hogere wiskunde’, zegt Grevers, ‘maar wel effectief. Het geluidsniveau beperkt zich bij een unit van 7,5 kW tot 43 dB(A), gemeten in het vrije veld op een meter afstand. Er wordt dan gemeten terwijl de warmtepomp op zo'n 80 procent van zijn vermogen draait.'
Geluidsoverlast is overigens relatief en subjectief, geeft Grevers aan. Wat de een hinderlijk vindt, is voor een ander niet storend. Het is vooral een aandachtspunt als de warmtepomp ook moet gaan koelen. Die functie wordt vooral in de zomer gebruikt, wanneer de buren vaker buiten zitten en het geluid van een draaiende ventilator dus sneller zullen ervaren.
Grevers: 'Een buitenunit maakt nu eenmaal geluid, het domste wat je kunt doen is dat ontkennen richting de consument of het probleem bagatelliseren. Beter is het om er een oplossing voor te zoeken. Meestal betekent dat wel een extra investering, maar mijn ervaring is dat opdrachtgevers daartoe bereid zijn indien duidelijk is dat ze een keus hebben.'

Normering

In Europa moeten de warmtepompen zijn voorzien van CE-label, waarop onder andere het geluidsvermogen van de warmtepomp is vermeld. De Europese norm houdt in dat warmtepompen tot 6 kW maximaal 65 dB(A) mogen produceren en warmtepompen van 6 kW tot 12kW 70 dB(A).
De Nederlandse Stichting Geluidhinder (NSG) stelt voor om bij buitenopstellingen van warmtepompen in de woonomgeving fors lager te gaan zitten. Met een geluidsgrenswaarde van 35 dB(A) op 5 m zou de meeste geluidshinder wel zijn te voorkomen.
Volgens Richard Gielen, woordvoerder van de minister van BZK, is het rapport dat door adviesbureau LPB Sight in opdracht van het ministerie is opgesteld inmiddels klaar voor internetconsultatie. De verwachting is dat de voorstelde geluidseis in maart 2019 in een zogeheten ‘voorhangprocedure’ in de Tweede Kamer wordt behandeld.

Duidelijkheid

Juist omdat geluidshinder zo persoonlijk is, is het goed dat de minister met normen komt. De branche schreeuwt volgens de fabrikanten om duidelijkheid. Met een norm voor een maximale geluidsdruk en hoe die moet worden gemeten, weten leveranciers tenminste waar ze aan toe zijn. Maar de leveranciers wijzen er tegelijkertijd op dat het ook een kwestie is van goed nadenken over de wijze waarop het buitendeel wordt geplaatst. Wanneer dat aan de achtergevel wordt gemonteerd bij het slaapkamerraam van de buurman, dan is het al vragen om problemen.

Een warmtepompomkasting zou een geluiddemping tot 15 dB(A) kunnen bieden

Itho Daalderop heeft al jarenlange ervaring met de bodemgebonden waterpompsystemen en lucht-waterwarmtepompen zonder buitendeel maar is pas vrij kort met een lucht-waterwarmtepomp met buitendeel op de markt. 'Inderdaad, ze maken geluid, maar ik noem het gekscherend het geluid van de vooruitgang,' zegt Thijs Kleijn, productmanager bij Itho Daalderop. 'En eerlijk gezegd heb ik weleens de indruk dat in de media de hinder groter wordt gemaakt dan die in werkelijkheid is. Daarom zijn installateurs en hun klanten bij ons van harte welkom om te komen luisteren hoeveel geluid de apparatuur echt maakt. Onze warmtepompen staan in onze instructieruimte, een afgesloten ruimte waar je alleen de warmtepomp hoort, dus zonder omgevingsgeluiden. En dan laten we hem in vollast draaien. Vervolgens is het aan hen om te bepalen of ze de warmtepomp willen adviseren. Wij ontkennen het geluidsaspect zeker niet, maar vertellen er het eerlijke verhaal met eerlijke cijfers bij. En daarnaast geven wij veel advies over de wijze waarop zo'n apparaat moet worden opgesteld.

Compressorstarts

Itho Daalderop is geen voorstander van het kiezen voor een ruimere capaciteit. De apparaten kunnen dan wel in deellast draaien, maar ze kunnen ook minder ver terug in vermogen. Zo'n apparaat gaat vervolgens vaak aan- en uitschakelen, waardoor je meer compressorstarts krijgt. Voor de levensduur van de compressor is dat niet bevorderlijk en het vraagt ook elke keer weer aanloopstroom. Kleijn: 'En onze warmtepompen zijn juist bedoeld om energie te besparen.'
Omdat Itho Daalderop veel ervaring heeft met water-warmtepompen die binnenshuis worden geplaatst, weet het bedrijf volgens Kleijn hoe de geluidshinder in huis beperkt kan worden. In de nieuwbouw is het eigenlijk nooit een probleem, omdat er bij het ontwerp al rekening kan worden gehouden met de eisen die de installatietechniek stelt. Maar lucht-waterwarmtepompen vinden vooral toepassing bij renovatie en dan is het wat lastiger, erkent Kleijn. 'Maar ook dat is echt te doen. Zet het buitendeel op een stevige vloer op trillingsdempende steunen. En als je voor een dakkapel kiest, denk er dan aan dat die als een klankkast kan werken en neem dus maatregelen. Het is ook bewustwording dat de keuze voor de opstelling van invloed is op eventuele geluidshinder. Het buitendeel kan je niet zomaar overal neerzetten.'

Capaciteits- of tijdsturing

Met een goed doordachte keuze over de locatie van het buitendeel ligt - zeker voor grondgebonden woningen - meestal een heel acceptabele oplossing binnen bereik, zeggen leveranciers. Bij dat type woningen is er vaak ook een berging achter in de tuin waarin of waartegen het buitendeel kan worden geplaatst.
Lastiger wordt het bij de gestapelde bouw. Een balkonnetje waar de bewoner nauwelijks twee stoelen kwijt kan, is echt geen plek voor de opstelling van een buitendeel. Dan moet je eigenlijk al naar het dak. Grevers van Alklima: 'Voor het hellende dak zijn er oplossingen zoals onze dakkap Watzz-Up. Als onder de dakbedekking van het platte dak een betonnen vloer ligt, is het tegenwoordig geen enkel probleem om de techniek naar het dak te brengen. Maar de tracés moeten dan wel zo versleept kunnen worden dat het dak bereikbaar is. Een houten dakconstructie biedt die mogelijkheid niet, maar dan is wellicht een collectief systeem weer mogelijk.'

‘Ik noem het buitenunitgeluid het geluid van de vooruitgang’

Naast overdimensionering en juiste keuzes bij het plaatsen van het buitendeel is er nog een derde mogelijkheid om de geluidshinder op een aanvaardbaar niveau te houden: de capaciteit afstemmen op de situatie. Buiten is het in de nacht stiller en daarom zijn buitenunits van lucht-waterwarmtepompen relatief beter hoorbaar. Fabrikanten kunnen hun producten een capaciteits- of tijdssturing meegeven. Veel fabrikanten bieden die optie al; onder andere Itho Daalderop op de HP-S-serie en ook Nibe hebben een 'silent-mode’ in de regeling opgenomen. Deze zorgt ervoor dat de warmtepomp in de nacht minder hard draait en dus minder geluid maakt. De periode dat hij stiller moet zijn is programmeerbaar. Het is overigens wel zo dat in deze ‘silent-mode’ de warmtepomp minder warmte en warm tapwater kan produceren, maar dat is 's nachts meestal geen probleem.

Omkasting

Een laatste optie is het aanbrengen van een geluidsreducerende omkasting voor de buitenenunits van lucht-waterwarmtepompen. Merford heeft zich op deze markt gestort en claimt zo ongeveer voor alle vrijstaande buitenunits, dus niet voor units die aan de wand bevestigd worden, een passende oplossing te hebben. Merford heeft een warmtepompomkasting ontwikkeld die volgens eigen zeggen een geluiddemping tot 15 dB(A) biedt, afhankelijk van het type warmtepomp en het geluidsspectrum. De omkasting is opgebouwd uit verzinkt plaatwerk. De panelen en akoestische lamellen zijn gevuld met het geluidsabsorberende materiaal akotherm. De omkasting heeft geen verbindingen met de warmtepomp, waardoor bij goede montage trillingsoverdracht is uitgesloten.

Tekst: Mari van Lieshout
Fotografie: Industrie