Vrijstaande opvanger die rechtstreeks is aangesloten op een inpandige staalconstructie van een gashouder. Ontwerp volgens Nen-EN-IEC 62305, bliksembeveiliging klasse LPLII en NPR 1014, paragraaf 11.4.4.2.

Echt gevaarlijk

De experts wijzen op de gevolgen van blikseminslag. Braam: ‘Een warehouse van een supermarkt, een datacentrum of een distributiecentrum met een dak vol pv-panelen is kwetsbaar. Daar liggen veel kabels die apparatuur verbinden. Bij een inslag kan overspanning door inductie grote gevolgen hebben. Koelcellen die uitvallen, computers die defect raken en allerlei elektrisch bediende objecten, zoals deuren, werken niet meer. En er kan brand ontstaan. Dit wil je als bedrijf allemaal echt niet meemaken.’
Van den Heuvel ziet de risico’s vooral bij de bedrijventerreinen en de buitengebieden. ‘Een stadswijk met dichte bebouwing loopt minder direct gevaar op blikseminslag door de fijnmazige netwerken daar. Een verzekeraar kan overigens wel eisen van iemand met een rieten dak op het woonhuis dat er bliksemafleiding is.’
Collega Ben van Grondelle, senior sales engineer, vult aan: ‘Overspanning zoekt letterlijk ‘de weg van de minste weerstand’. Zo kan het dus in netwerken in gebouwen komen en dus in computers, in machines, in televisies. En spanningspieken kunnen schade geven aan elektronische componenten in computers en printplaten. Bijvoorbeeld printplaten kunnen dan in brand gaan, zelfs meterkasten kunnen daardoor exploderen. We hebben het meegemaakt dat na een inslag in een meterkast waarin de stoppenhouders nog van bakeliet waren, die als granaatscherven in de deur zaten.’
‘Soms wordt schade door blikseminslag pas na maanden opgemerkt. Elektronische componenten kunnen bijvoorbeeld sterk verouderen door een inslag, maar wel blijven werken. Storingen treden dan later op en worden niet altijd herkend als een gevolg van een overspanning.’

‘Er kan en gaat steeds meer kapot bij grote spanningspieken’

Meterkast beveiligen

Bij het voorkomen van schade door blikseminslag is aarding het centrale begrip. Van den Heuvel: ‘Storing door inductie of statische oplading kun je het best voorkomen door potentiaalvereffening. Alles aarden, iets wat eenvoudig is bij metalen leidingen. Bij actieve delen van een elektrische installatie moet dan een overspanningsbeveiliging aangebracht worden, want dan is directe aarding niet mogelijk. Ook in de meterkast kun je een overspanningsbeveiliging aanbrengen. Moderne verdelers hebben wel een betere elektrische veiligheid, maar zijn niet tegen dit type overspanning beschermd.’
Braam gaat dieper in op het nemen van maatregelen in de meterkast. ‘Ons elektriciteitsnet is gebaseerd op een netfrequentie. Frequentie is als het ware de snelheid bij een wisselspanning. Hoe sneller de spanning ‘wisselt’ hoe hoger de frequentie, dus hoe hoger de snelheid. Onze netfrequentie is heel stabiel, ongeveer 50 Hz. Dat noemen we laagfrequent. De frequentie van bliksem is wel 20.000 Hertz en dat is dus hoogfrequent. Om een hoogfrequente stroom tegen te houden, zijn heel andere technieken nodig dan nu standaard in onze meterkast zitten. Een bliksempuls wordt niet gestopt door een standaard aardlekschakelaar of veiligheid. De bliksemimpuls is er al doorheen voordat de beveiliging kan reageren. In de nieuwe norm voor elektrische veiligheid staat nu wel een deel opgenomen over overspanningsafleiders. Elke elektro-installateur zou daarom moeten toetsen of deze componenten noodzakelijk zijn volgens Nen 1010: 2020. Zelf heb ik een overspanningsafleider in mijn meterkast geplaatst. Dat kost wel een paar honderd euro, maar het geeft wel een heel stuk extra bescherming tegen pulsen die via kabels en leidingen je huis kunnen binnenkomen.’

Flatgebouw met zonnepanelen op het dak. De zonnepanelen zijn rondom met ­opvangers als een ‘paraplu’ beschermd tegen blikseminslag.

Beveiligingsklassen

Welke techniek voor beveiliging hoort bij welke toepassing? Braam: ‘De techniek blijft voor elk te beschermen object hetzelfde en is beschreven in de internationale norm Nen-EN-IEC 62305. Er zijn wel verschillende beveiligingsklassen: zwaar beveiligd of licht beveiligd. Doe je het heel goed en kijk je ook naar risico’s van indirecte inslagen – dus via kabels en leidingen tot in je installatie – dan tref je maatregelen volgens het zogenaamde zoneconcept. Bij kritische zones zijn dan dus meer maatregelen nodig. In de basis zijn er dan twee technieken. Eén bestaat uit een vermaasd daknet van leidingen op het dak, aangevuld met vereffeningen of kleine opvangers. Aan de hand van deze modellen kun je dan maatregelen nemen in vier klassen; LP1 tot en met LP4 (LP staat voor ‘lightning protection’, red.) waarbij LP1 de hoogste klasse veiligheid is met een heel fijne vermazing om de vijf meter en LP4 de laagste met een vermazing van twintig meter. De andere oplossing is het plaatsen van grote opvangers die als een soort paraplu werken. Alles onder die ‘paraplu’ is dan beschermd.’

‘Een bliksempuls wordt niet gestopt door standaard aardlekschakelaars’

Verzekeren niet verplicht

Bliksembeveiliging gaat over het afdekken van risico’s. Hoe zit het met verzekeringen? Van den Heuvel: ‘Het probleem in Nederland is dat het vanuit verzekeringen niet verplicht is om aarding, overspanning- en bliksembeveiliging toe te passen. Tenzij het bedrijf in de chemie actief is, dan is het verplicht vanwege de hinderwet. De premies houden bedrijven ook tegen om overspanningsschade te verzekeren en maatregelen te nemen. Ook al omdat het bij een eerste keer onder de brandverzekering valt. Alleen als overspanningsschade op dezelfde locatie frequent voorkomt zal een verzekeraar eisen gaan stellen. Ik denk ook dat men meer zal gaan kijken naar weervoorspellingen. Hoeveel onweersdagen en waar die voorkomen.’

Tekst: Tom de Hoog
Fotografie: Jules Goossens, Hommema, iStock

Lees meer artikelen in het dossier Beveiliging