Januari 2019

Laat je licht schijnen op gezond licht

Kleur en intensiteit van verlichting hebben invloed op ons welzijn en prestaties. Het maken van een goed lichtplan behelst dan ook meer dan lichtpunten intekenen, het vermogen bepalen en armaturen selecteren. Het biedt kansen aan installateurs die geïnteresseerd zijn in de technische mogelijkheden en zich kunnen inleven in de gebruiker.

Het bioritme van de mens is nog altijd ingesteld op de hele dag buiten rondlopen en leven met het ritme van de zon. Het welzijn en prestatievermogen wordt dan ook onder meer bepaald door de kleur en intensiteit van het licht: veel blauw licht in de ochtenduren zorgt voor de aanmaak van het stresshormoon cortisol waardoor hij alert is en veel werk kan verzetten. Naar de avond toe neemt de hoeveelheid blauw licht af, krijgt het rode licht de overhand en hiermee de aanmaak van het slaaphormoon melatonine. De mens wordt hierdoor als vanzelf rustig, tot hij bij het vallen van de nacht en het verdwijnen van het licht in slaap valt.

Human centric lighting

Nu mensen steeds meer binnen zitten - in kantoren, scholen en thuis - valt de zon als natuurlijke regelaar van het bioritme steeds meer weg. De afgelopen decennia is uit onderzoek gebleken dat klachten als ‘sick building syndrome’, slapeloosheid, niet veilig en efficiënt werken, dan ook deels zijn toe te schrijven aan ‘verkeerde’ verlichting. Toen tien jaar geleden bovendien bekend werd dat de mens naast de bekende ‘staafjes en kegeltjes’ nog een receptor in zijn oog heeft dat gevoelig is voor blauw licht, vielen bepaalde puzzelstukjes op hun plek. Hiermee was immers onomstotelijk bewezen dat mensen echt reageren op het verhoogde percentage blauw licht, en op welke manier.
Met het vergroten van het inzicht in de invloed van verlichting, ontwikkelde zich ook ‘human centric lighting’. Bij deze term gaat het om een type verlichting waarbij de mens centraal staat. Vertaald naar de techniek betekent dit dat de intensiteit en kleurtemperatuur van deze verlichting parallel loopt aan het natuurlijke bioritme van de mens.

Kwaliteits- en erkenningsregeling Binnenverlichting

Om installateurs te ondersteunen op het vlak van verlichting, is Techniek Nederland bezig met de ontwikkeling van een nieuwe kwaliteits- en erkenningsregeling. Hiervoor wordt op dit moment de laatste hand gelegd aan de eindtermen die ook kunnen dienen als basis voor een cursus.
Om uiteindelijk erkend te worden is het in elk geval noodzakelijk om te beschikken over de erkenning ‘Elektrotechnische Laagspanningsinstallaties’. Deze wordt aangevuld met kennis over soorten verlichting en de protocollen om deze aan te sturen. Ook zal expliciet aandacht worden besteed aan adviesvaardigheid en andere soft-skills die steeds belangrijker worden om de juiste verlichtingsinstallatie te kunnen ontwerpen en te realiseren. Om een goed lichtplan te kunnen maken is het immers belangrijk om te kunnen achterhalen wat een klant precies wil, wat eventuele klachten zijn en hoe deze met verlichting zijn te verminderen.
Maarten Loerakker: ‘Ik merk in de praktijk dat mensen die ‘klachten’ hebben over de verlichting vaak als ‘zeurpieten’ worden aangemerkt. En dat is onterecht. Het is bekend dat een klein percentage mensen gevoeliger is voor de aspecten van kunstverlichting dan anderen. Zo had bijvoorbeeld circa vijf procent van de mensen last van de oude frequentie van ledverlichting. Inmiddels is dit probleem opgelost, maar het geeft aan dat verlichting die goed is voor de een, niet altijd als prettig wordt ervaren door de ander. Je kunt gebruikmaken van deze overgevoeligheid, omdat het oplossen van deze klachten uiteindelijk ook goed is voor de rest van de mensen in dezelfde ruimte. Zij ondervinden namelijk in mindere mate ook hinder van het fenomeen, maar merken het niet direct op.

Van woning tot winkel

Human centric lighting heeft in alle gevallen een positieve invloed op het ‘algemene welzijn’. Er zijn ook specifieke situaties aan te wijzen waar de voordelen nog concreter zijn, bijvoorbeeld het verlichten van een werkplek. Door lichtbronnen op bepaalde momenten meer blauw licht te laten afgeven, worden werknemers alerter, werken veiliger, maar draaien ook een hogere productie. Hetzelfde geldt voor scholen, waar dit type verlichting de leerprestaties van de leerlingen verbetert. In de gezondheidszorg kan het een wezenlijke bijdrage leveren aan het genezingsproces door mensen die bijvoorbeeld net zijn geopereerd met het juiste licht optimaal te laten rusten. Eveneens zijn de voordelen aangetoond van dynamische verlichting in verzorgingstehuizen; zowel oudere mensen als dementerenden reageren zodanig op het verschil in lichtkleur en intensiteit, dat zij overdag actiever zijn en hierdoor ’s avonds beter slapen. Zij voelen zich gelukkiger en de slaapmedicatie kan worden verlaagd of zelf gestopt.

Human centric lighting heeft een positieve invloed op het 'algemene welzijn'

‘Daarnaast is human centric lighting in te zetten op plekken waar je graag wilt dat mensen zich prettig voelen”, stelt Maarten Loerakker. Naast zijn werkzaamheden als lichtadviseur (met een zelfontwikkelde ledlijn), is hij voorzitter van de Commissie Verlichting van Techniek Nederland en namens de branchevereniging lid van de Raad van Advies van de NSVV. ‘Winkels experimenteren bijvoorbeeld met verlichting die ervoor zorgt dat klanten rustig worden, zich prettig voelen en hierdoor langer in de winkel blijven, waardoor ze uiteindelijk meer kopen. Aandacht voor welzijn is ook aanwezig in de horeca, hotels en andere openbare gelegenheden, zoals parkeergarages. Allemaal plekken waar je het belangrijk vindt dat mensen zich veilig en op hun gemak voelen.’
‘Daarnaast biedt het kansen om ouderen langer thuis te laten wonen. Verlichting die met sensoren automatisch aangaat en gedurende de nacht een zachtgele gloed uitstraalt, kan voorkomen dat er ongelukken gebeuren, zonder dat het licht de nachtrust verstoort. Techniek Nederland heeft hiervoor in samenwerking met Philips en Zilveren Kruis bij een veertigtal ouderen een proef uitgevoerd.’

Rol van de installateur

Ontwikkelingen zoals Human centric lighting bieden kansen voor installateurs. Terry Heemskerk, werkzaam bij Techniek Nederland op de afdeling Techniek & Markt: ‘In het kader van een nieuwe kwaliteits- en erkenningsregeling (zie kader) zijn we de afgelopen tijd veel met de verlichtingsindustrie in contact geweest en daar wordt het thema als zeer kansrijk ervaren. Niet zozeer bij grote projecten en bedrijven; daar wordt vaak een aparte architect en lichtontwerper in de arm genomen en maak je als installateur niet zoveel kans. In de kleinzakelijke markt werkt dat vaak anders. Daar is vaak minder budget voor specialisten en dus biedt het mogelijkheden voor installatiebedrijven die zich verdiepen in ontwerp en het licht van de toekomst. Alle reden om op korte termijn de eindtermen te formuleren voor de nieuwe kwaliteits- en erkenningsregeling ‘Binnenverlichting’.

‘De kleinzakelijke markt biedt mogelijkheden voor installatiebedrijven’

Loerakker: ‘In eerste instantie is het belangrijk dat installateurs überhaupt op de hoogte zijn van de vele mogelijkheden die dit type verlichting biedt. Dat betekent dat zij hun klant beter kunnen voorlichten en uiteindelijk een betere installatie kunnen ontwerpen. Daarbij houd ik wel een slag om de arm: het is en blijft nog steeds behoorlijk specialistisch werk. Je hebt als ontwerper echt veel kennis en ervaring nodig om voor elke toepassing de juiste keuzes te kunnen maken. Wanneer dat niet lukt, dan kan de verlichting averechts werken met als grootste manco dat mensen zich gaan ergeren. Te veel of te weinig licht, last van straling, reflectie, schaduwwerking, vermoeidheid of juist overprikkeling. Zorg daarom dat je je kennisniveau op peil brengt en werk in de beginfase ook samen met specialisten, tot je voldoende ervaring hebt om het zelf op te pakken.’

Tekst: Marjolein de Wit - Blok
Fotografie: Industrie