Juli/Augustus 2021

Labelsprong huurwoningen dankzij integrale verduurzaming

Woningcorporatie pakt het groots aan

In Alphen aan den Rijn waren 56 huurwoningen in een straat toe aan een forse renovatie. Woningcorporatie Woonforte had veel ervaring met standaardpakketten voor renovatie. Bij dit project werd voor een veel verdergaande aanpak gekozen, die toekomstbestendige, energiezuinige woningen opleverde.

‘Zo’n zeven jaar geleden maakten we bij Woonforte met een aantal aannemers vaste afspraken voor renovatieprojecten. Op basis van die afspraken renoveerden we woningen door (dak)isolatie en mechanische ventilatie aan te brengen. Dat leverde een energielabel C op voor deze projecten. De woningen in de straat Lauwers wilden we met het oog op de energietransitie echt duurzaam maken’, vertelt Reinier Mathot, projectleider bij Woonforte. Mathot ging om tafel met Rutges Vernieuwt - dat al voor de renovatie van de 56 woningen was geselecteerd - en vroeg of het onderhouds- en renovatiebedrijf ook de vergaande verduurzaming voor hun rekening kon nemen. Rutges Vernieuwt betrok er vervolgens installatietechnisch adviseur Klomp uit Amsterdam bij vanwege de kennis en ervaring met verduurzaming.

Een energiereductie van 50 tot wel 80 procent voor de bewoner

Kennis opdoen

Het bouwteam ging aan de slag met de wensen van Woonforte. Mathot: ‘Een deel van de woningen – 28 eengezinswoningen – wilden we opwaarderen naar Nul-op-de-Meter en een deel – 28 maisonnettes – naar ‘Beter-op-de-Meter’. Dat onderscheid maakten we omdat de maisonnettes met twee woningen boven elkaar het dakoppervlak moeten delen bij plaatsing van zonnepanelen. Dat betekende maximaal acht panelen per woning en dat zou niet genoeg opleveren. Bij de eengezinswoningen, waar we zeventien panelen per woning konden plaatsen, was het wel mogelijk om naar Nul-op-de-Meter te gaan.’
Het concept Beter-op-de-Meter wordt onder meer door Rutges Vernieuwt in de markt gezet. Het omvat maatregelen zoals gevelvervanging en de woning all-electric maken, met een energiereductie van 50 tot wel 80 procent voor de bewoner.
Mathot leerde veel door de sessies met het bouwteam: ‘Van installatietechnisch adviseur Edwin Klomp raakten we echt gecharmeerd vanwege zijn kennis over duurzame installaties. We kregen veel informatie over wat je wel en niet moet toepassen en dat leverde ons als corporatie veel kennis op over het compleet energiezuinig maken van huurwoningen. Ook op basis van onze eigen ervaringen maakten we keuzes bij het opstellen van de plannen. We kozen bijvoorbeeld niet voor een oplossing met een lucht/water-warmtepomp, omdat we bij een ander project hadden ervaren dat systeemgeluid een hinderlijke factor kan zijn. Daarom lieten we de adviseur voorstellen uitwerken voor een bodem/water-warmtepomp-oplossing.’

Verstandige keuzes

Voor de bodem/water-warmtepomp waren er twee mogelijkheden, een collectieve oplossing en een boring per woning. Mathot maakt een heldere keuze: ‘De optie voor één bron wezen we af, omdat we niet het risico wilden lopen dat bij een eventuele storing 56 huishoudens tegelijk zonder warm water en verwarming komen te zitten. Je kunt je voorstellen wat er dan bij ons contactcentrum gebeurt. Het werden daarom warmtepompaansluitingen per woning. Bij de eengezinswoningen boorden we in de voortuinen, bij de maisonnettes twee boringen per twee gestapelde woningen.’ Om de woningen te verduurzamen was er meer nodig legt Mathot uit: ‘We keken ook naar de gevels. Die waren uit 1974 en uitgevoerd met gevelelementen met enkelglas ramen en minimale polystyreen-isolatie. De oude gevels konden we relatief makkelijk verwijderen en vervangen door optimaal geïsoleerde gevels, voorzien van ramen met driedubbel glas in kunststof kozijnen. De daken van de woningen zijn geïsoleerd met twintig centimeter dik materiaal en in de kruipruimtes is op de bodem een afsluiting gemaakt, vanwege vocht onder de woningen. Daarnaast zijn alle woningen ‘van het gas af’ en is alles elektrisch. Koken doen bewoners nu op een elektrische kookplaat – geen inductie – waarbij we als tegemoetkoming ook een geldbedrag voor nieuwe pannen aan huurders hebben verstrekt.’

Innovatieve techniek

Gedurende het planningsproces maakt adviseur Klomp ook duidelijk dat hij het uitvoerende installatiewerk wilde doen voor dakbedekking, pv-panelen, warmtepompen en warmteterugwinning. Projectbegeleider Erik Schaap ging aan de slag met zijn team. ‘Iedereen in het bouwteam was het eens met de keuzes die voor installaties werden gemaakt. Dat is heel belangrijk, want als je in de uitvoering nog zaken moet wijzigen is dat heel ingrijpend. Daar was geen tijd voor in de uitvoering, want in achttien dagen werd een woning compleet gerenoveerd en verduurzaamd,’ vertelt Schaap. ‘We pasten innovatieve techniek toe; zo installeerden we voor ventileren en verwarmen in in de woonkamer de decentrale wtw-unit Climarad Smart + Solution met een hoog rendement. Deze unit ventileert ook het keukengedeelte en kan tijdens het koken handmatig worden bediend. In de badkamer en toilet werd een K Fan geplaatst, aangesloten op het Climarad systeem. Voor verwarming van andere ruimten zijn laagtemperatuur convectoren geplaatst.’ ‘De bron/water-warmtepomp van Alpha Innotec zorgt voor verwarming en voor tapwater op temperatuur. Om zo veel boringen aan te brengen bij bestaande woningen binnen de beperkte ruimte in de tuinen van de bewoners, is de vakkennis van de bronboorder onmisbaar. Zo is bij de maisonnettes bijvoorbeeld tot 160 m diep geboord. Op de daken van de woningen plaatste ons zusterbedrijf Green4energy zonnepanelen, die via een omvormer met de ook opgewaardeerde huisinstallaties werden verbonden. Tevens zijn alle woningen voorzien van het Greeny energiemonitoring-systeem. Dit meet het energiegebruik van alle systemen en de energieopwekking van de zonnepanelen voor de Nom-prestatie-eisen. Ook wordt hiermee op afstand de warmtepomp gemonitord en uitgelezen, waardoor storingen op afstand direct kunnen worden verholpen.’ Dit alles heeft wel een prijskaartje merkte Mathot. Hij rekent voor de renovatie en opwaardering naar energielabel-C zo’n zestigduizend euro per woning, maar nu komt hij aan het drievoudige daarvan. ‘Daar zitten dan wel al onze kosten in, zoals sociale begeleiding van huurders, communicatiekosten, een elektrische kookplaat cadeau plus een geldbedrag voor pannen geschikt voor elektra, de vergoedingen aan bewoners voor uithuizing, de renovatie zelf en het verduurzamen naar Nul of Beter-op-de-Meter. Het betekent voor ons als corporatie dat de woningen nu langer in exploitatie moeten blijven, zeker tot 2050.’

‘Elke dag leverden we een woning op’

De bewoner centraal

Op de vraag hoe bewoners reageerden op de verduurzaming kan Mathot melden dat het wel wat moeizaam verliep. De tijdelijke uithuizing van de huurders gaf veel werk, want niet iedereen wilde in eerste instantie de woning uit. Door actief en ruimhartig beleid van de corporatie is dat uiteindelijk wel gelukt. Dan was er, eind 2020, het moment waarop de bewoners hun ‘nieuwe huis’ in gebruik konden nemen. Mathot: ’De mensen hebben echt moeten leren omgaan met de andere manier van warm watergebruik en verwarming. Het wijkt natuurlijk helemaal af van een woonkamerthermostaat die een (gas)verwarming snel opschakelt. Een warmtepomp uitzetten, betekent bijvoorbeeld dat het langer duurt voordat je weer verwarming hebt. Dat leverde in het begin klachten op. We staken daarom extra veel tijd en energie in voorlichting over de juiste bediening van de installatie.’

Trots op project

Projectbegeleider Schaap is nog steeds trots op het project in Alphen aan den Rijn. ‘Het hele project is wat ons aandeel betreft in drie weken gedaan. Elke dag leverden we een woning op. Dat vereiste een goede voorbereiding én werken met betrouwbare partners. Door die gedegen voorbereiding bleven de faalkosten bijvoorbeeld zeer laag. Over het hele project genomen was er vrijwel niets wat achteraf hersteld moest worden. Het is een project waar ik door de goede onderlinge samenwerking en aansturing door Rutges Vernieuwt - er waren bij de uitvoering soms wel zestig man uit allerlei disciplines tegelijk op de bouwplaats – echt met plezier op terugkijk.’ Dat beaamt ook Dennis Rutges, algemeen directeur van Rutges Vernieuwt: ‘De afstemming voor het ontwerp, logistiek, realisatie en exploitatie tussen de installatietechniek en de bouwkundige techniek en het gezamenlijk optrekken hierin – ook de komende jaren – is een bijzonder belangrijke succesfactor in dit project.’

Tekst: Tom de Hoog
Fotografie: Klompbv, Marco Keyzer Fotografie