Oktober 2023
‘Makkelijker om een doos nieuwe spijkers te kopen, dan één kromme recht te slaan’
Circulariteit is hot. Hergebruikte onderdelen waaronder kozijnen, kabelgoten en hang- en sluitwerk vinden steeds vaker hun weg naar nieuwbouw. Dit zogeheten oogsten van circulaire bouwmaterialen raakt in een stroomversnelling. Maar waar blijft de installatiesector? Volgens Laurens de Vrijer – ook wel bekend als ‘Mr. Circulariteit’ – van Techniek Nederland komt het eraan, maar vraagt het om een andere denkwijze. ‘Waarom zou je wachten met circulariteit bij je klanten aan te prijzen tot het moment dat zij daar zelf om vragen? Je kunt ook een proactieve rol aannemen.’
Om de circulaire transitie niet stil te laten vallen, richtte Laurens De Vrijer een werkgroep op en ging hij op zoek naar antwoorden op vele vragen. Wat is circulair installeren? Hoe zorgen we voor een balans tussen regelgeving, normen en circulariteit? Wie gaat het hergebruik regelen en wie garandeert de veiligheid en duurzaamheid van die tweedehands apparaten? Is dat een taak voor de leveranciers of fabrikanten? Welke rol spelen installateurs in die transitie en hoe kunnen zij het risico voor zichzelf én de klant minimaliseren? Hij licht een tipje van de sluier op.
Om maar bij het begin te beginnen. Wat is volgens u circulair installeren?
‘Het gaat om veel meer dan volledige apparaten een-op-een elders opnieuw installeren. In beginsel draait het om het verminderen van het grondstofverbruik. Dat betekent dat we op zo’n manier werken dat wat we nu installeren, ook gedemonteerd kan worden zodat we het later kunnen hergebruiken.’ ‘Circulariteit wringt wat dat betreft soms in combinatie met de energietransitie, specifieker nog met Beng. Een gebouw moet (bijna) energieneutraal zijn. Daarvoor heb je onder andere warmtepompen en zonnepanelen nodig. Kijkend naar de milieu-impact van die elektronica scoren ze ronduit slecht. Stel dat een opdrachtgever wil voldoen aan Beng en vraagt om een zo circulair mogelijk gebouw, dan knelt dat. Zonnepanelen heb je namelijk wel nodig om te voldoen aan de Beng-norm. Ze hergebruiken is vaak geen optie, omdat nieuwe zonnepanelen een hogere energieopbrengst hebben dan oude zonnepanelen.’
‘Installateurs durven vaak hun vingers niet te branden aan iets wat door een conculega is geplaatst en geoogst.
Hoe bereiken we toch die balans tussen regelgeving en circulariteit?
‘Vanuit Techniek Nederland pleiten we voor één duurzaamheidsindex die kijkt naar zowel het materiaalgebruik en de milieu-impact, als naar de opbrengst gedurende de gehele levensfase. Dat zijn nu nog gescheiden en zelfs contrasterende werelden. De milieu-impact van een gebouw stel je vast aan de hand van de Milieu Prestatie Gebouwen (MPG). Die baseer je op de productkaarten van de gebruikte materialen die worden berekend op basis van de LCA’s (levenscyclusanalyse) afkomstig van fabrikanten. Meer productkaarten betekent vaak een lagere milieuscore, omdat er meer informatie over de duurzaamheid van een product of systeem beschikbaar is. Dat betekent meer ontwerpvrijheid op den duur.’ ‘Complete installaties steken wat dat betreft complexer in elkaar dan een simpele kabelgoot of radiator. De score toont de milieu-impact van alle gebruikte materialen. Hoe groter het overzicht van alle losse onderdelen van een systeem, hoe makkelijker het wordt de duurzaamheid en circulariteit ervan aan te tonen. Circulariteit blijft wat dat betreft toch een wat ongrijpbaar begrip. Het gaat namelijk over het refurbishen van armaturen, buizen en kozijnen, maar ook over het demontabel en ‘losmaakbaar’ installeren van volledige installaties, zodat ze later kunnen worden hergebruikt. Gelukkig begint die markt nu mondjesmaat op gang te komen.’
Wie moet dat hergebruik op zich nemen en hoe zit het met garantie?
‘Ik zie voor het refurbishen eerder kansen voor gespecialiseerde bedrijven, zoals je bij refurbished telefoons
ook ziet, dan voor installateurs of fabrikanten. Wie het vervolgens installeert is een andere vraag. Met een
tweedehands cv-ketel, warmtepomp of luchtbehandelingskast willen installateurs namelijk geen gezeur. Uiteraard hebben ze nog wel vertrouwen in hun eigen (geoogste en geïnstalleerde) product, maar ze durven vaak hun vingers niet te branden aan iets wat door een conculega is geplaatst en geoogst.’ ‘Fabrikanten lopen hierin naar mijn mening sowieso niet voorop. Omdat het allemaal nog zo nieuw is, moet de eerste partij nog opstaan. Wie dat uiteindelijk ook wordt, het vaststellen van de garantie wordt hun eerste prioriteit. Techniek Nederland kan daarin een belangrijke rol vervullen. Wij kunnen bijvoorbeeld onderzoeken aan welke kwaliteitseisen een tweedehands apparaat moet voldoen, of op welke punten dit gecontroleerd moet zijn. Hoewel een garantiekeurmerk of iets dergelijks dus nog niet bestaat, zit het wel in de pijplijn.’
De rol van fabrikanten is dus verwaarloosbaar?
‘Zeker niet. Zij blijven verantwoordelijk voor de beschikbaarheid van vervangende onderdelen. De herplaatsing van een volledige installatie zal in mijn optiek namelijk slechts sporadisch voorkomen, doordat technische ontwikkelingen elkaar in rap tempo opvolgen. Het opnieuw installeren van een systeem en dan verjaarde onderdelen vervangen door nieuwe onderdelen, is een realistischer toekomstbeeld.’ ‘Daarvoor is wel een gedragsaanpassing van de fabrikanten nodig. Ze moeten de installaties repareerbaar en modulair produceren. Repareren wordt nu namelijk nog kunstmatig duur gehouden. Ze verkopen liever een volledig nieuw, duur toestel. Iets wat juist indruist tegen alle circulaire principes.’
Wat is de rol van installateurs in de circulaire keten?
‘Zij kunnen voorop lopen in de circulaire revolutie. Al vraagt dat nog wel om een andere mindset. Bij veel van
hen ontbreekt de urgentie. Wat ook niet zo gek is; iedereen leeft in de waan van de dag en komt om in het werk. Het is makkelijker een doos met honderd nieuwe spijkers te kopen, dan om één kromme spijker recht te slaan. Daarom is het onze taak om hen te wijzen op de aanstaande noodzakelijkheid er wel mee aan de slag te gaan. Kijk, cv-installateurs, met name die tegen de pensioengerechtigde leeftijd aan lopen, blijven vaak doen wat ze altijd deden, en dat is prima. Maar als 24-jarige nieuwkomer moet je toch echt meebewegen met de markt. En waarom zou je wachten circulariteit bij je klanten aan te prijzen tot het moment dat zij daar zelf om vragen? Je kunt ook een proactieve rol aannemen.’
Hoe overtuigen installateurs hun klanten van de kracht van circulaire oplossingen?
‘Bij bijvoorbeeld tweedehands installaties of materialen kunnen zij dat net zo doen als smartphone-refurbishers hun product aan de man brengen. Je wijst ze op het feit dat het toestel op een aantal punten is gecontroleerd. Dat geeft aan dat het wel goed zit. Garantie of het keurmerk geven de klant niet alleen vertrouwen, zij beperken ook het risico voor de installateur. Die weet namelijk dat hij een gecontroleerde en gereviseerde pomp of ketel plaatst die aan alle eisen voldoet. En het verkleint de kans dat hij elke maand moet terugkomen om een storing op te lossen.’ ‘Er zijn al veel voorbeelden van projecten waar refurbished installatie-onderdelen zijn geplaatst, zoals wastafels, kabelgoten of een gereviseerde luchtbehandelingskast. Maar ook in het ontwerp kan het anders. Denk aan een radiator die zowel geschikt is voor hogeals lagetemperatuurverwarming. Zelfs groothandels bieden al verschillende circulaire producten aan. En vergis je niet, meer en meer klanten willen vanuit een eigen duurzame gedachte of andere motieven gewoon een duurzame oplossing. Speel daar op in als installateur. Consumenten gaan ook niet allemaal naar de Lidl; er zijn er genoeg die meer willen betalen voor een duurzamer product in de Ecoplaza. Dat geldt ook voor zakelijke klanten.’
U noemde net al even de onderzoekende en aanjagende rol van Techniek Nederland. Wat staat de brancheorganisatie nog meer te doen?
‘Genoeg. Dat werk houdt nooit op. Als ketenverbinder brengen we partijen bijeen die normaal nooit met elkaar rond de tafel zitten. Neem als voorbeeld installateurs en fabrikanten. De mensen in het veld klaagden over de hoeveelheid verpakkingsmateriaal. Die klachten komen niet of nauwelijks bij de juiste mensen terecht. Tijdens verschillende ontmoetingssessies in de magazijnen van de installateurs schrokken de fabrikanten van de hoeveelheid materiaal die nodig is om hun eigen producten te verpakken. Inmiddels loopt er een succesvol project (www.brancheplanverpakkingen.nl) waarbij de hoeveelheid verpakkingsmateriaal elk jaar gereduceerd wordt, of tenminste uit duurzame vervangers bestaat.’ ‘Daarnaast vervullen we een lobbyende rol in het politieke landschap. We behartigen de belangen van de branche.
‘Fabrikanten moeten de installaties repareerbaar en modulair produceren'
We pleiten onder andere voor één duurzame norm in plaats van de twee die er nu zijn. Dat houdt ieders werk overzichtelijk en werkbaar. Toen we geruchten hoorden dat er een derde norm bij zou komen, zijn we daar keihard voor gaan liggen. En voorlopig met succes. Dat plan is namelijk van de baan.’ ‘Anderzijds blijft de vraag bestaan wat circulariteit is. Wat verstaan we daar onder? Wat kan ik er als installateur mee? Daarvoor maakten we een werkpakket, een soort toolbox. Installateurs kunnen dan zelf aan de slag met een stappenplan voor circulair werken. Ook bieden we meerdaagse masterclasses aan waarin ze met anderen in gesprek gaan, hun circulaire businessmodel optuigen en daarmee direct de eerste stappen zetten.
Tekst: Laura Timmermans
Fotografie: Marco de Swart