Vijf belangrijke markten voor elektrische opslag: 1 residentiële opslag, 2 peakshaving, 3 mobiele opslag, 4 handel/netdiensten, 5 elektrisch vervoer.

DNE Research keek naar verschillende toepassingsgebieden. Zoals de thuisbatterij bij huishoudens of de buurtbatterij, maar ook de commerciële inzet bij opweklocaties of locaties die een hoge pieklast hebben. Ook mobiele opslag, zoals in de bouw en evenementen, is een toepassingsgebied dat is meegenomen. Tot slot is nog de opslag meegenomen bij de handel en in het elektrisch vervoer.
Zo’n dertig marktpartijen zijn bij het onderzoek betrokken. Het gaat dan om leveranciers van opslagsystemen, groothandels en energiebedrijven. Zij gaven aan dat eind 2021 de opslagcapaciteit uitkwam op 185 MWh, waarbij de meeste systemen worden gebruikt om duurzame opwek te spreiden over tijd, om daarmee het elektriciteitsnet te ondersteunen. Het grootste deel (64 procent) van het aantal geïnstalleerde systemen is te vinden in het residentiële segment van de markt. Ongeveer 70 procent van deze capaciteit werd dit jaar nieuw geplaatst. De ruime meerderheid van deze capaciteit betreft netgekoppelde systemen, al dan niet in combinatie met peakshaving. Het aandeel mobiele systemen voor opslag in de bouw en bij evenementen staat op de tweede plek (12 procent), gevolgd door batterijsystemen ingezet voor peakshaving (8 procent).
‘In totaal gaat het om zo’n tweeduizend systemen,’ zegt Steven Heshusius, hoofdonderzoeker van DNE Research. ‘Dat aantal laat zien dat we nog echt aan het begin van een nieuwe markt staan.’

Capaciteit per segment van de totaal geïnstalleerde systemen in Nederland (2021).

Prijsdaling

Net als bij zonnepanelen verwacht DNE Research dat de kostprijs van batterijen in de toekomst fors zal dalen. De onderzoekers trekken een parallel met Swanson’s Law. De wet van Swanson is de observatie dat de prijs van pv-panelen de neiging heeft om met 20 procent te dalen voor elke verdubbeling van het cumulatieve geproduceerde volume. De prijs van zonnepanelen is sinds de jaren zeventig met elke verdubbeling in de productie met 23,8 procent gedaald. Bij lithium-ion batterijen is de prijs sinds de commerciële introductie in de jaren negentig met maar liefst 98 procent gedaald.
Heshusius: ‘Kijkend naar recentere ontwikkelingen in de laatste jaren is de kostprijs van panelen afgenomen van 250 euro per kWh in 2016 naar 130 euro per kWh het afgelopen jaar. Bovendien bieden naast lithium-ion andere opslagtechnieken nog ruimte om langjarige prijsdaling voor energieopslag door te zetten. Ten opzichte van 2020 was de prijsdaling met 6 procent overigens beperkt. Maar net als in veel andere sectoren ligt de primaire oorzaak daarvan in hogere grondstofprijzen en productiebeperkingen door verstoring in toeleveringsketens als gevolg van de coronacrisis.’
De kostprijs van opslag mag volgens de verwachtingen dan wel dalen, dat neemt niet weg dat de markt nog aarzelt. Op zich verklaarbaar, want enerzijds is er een prijsdaling te verwachten door het voordeel van innovatie en schaalvergroting, anderzijds heeft de markt ook te maken met grondstofbeperkingen – niet in de laatste plaats door politieke spanningen op het wereldtoneel – die weer voor een opwaartse prijsdruk kunnen zorgen.
Kortom, onzekerheid over zowel de ontwikkeling van de stroomprijs als de opslagsystemen maken dat investeerders aarzelen. En dat terwijl de kosten om in opslag te investeren behoorlijk zijn gedaald. De businesscase wordt op dit moment dan ook vaak genoemd als de grootste barrière voor grootschalige doorbraak van batterijopslag voor met name het segment peakshaving.

Verdeling capaciteit van de systemen per segment (2021).

Thuisbatterijen

Residentiële opslag maakt het mogelijk om meer lokaal opgewekte elektriciteit ook daadwerkelijk lokaal te gebruiken. Bovendien kan opslag voordelig zijn bij flexibele elektriciteitsprijzen, door alleen af te nemen of in te voeden op de meest voordelige momenten. Maar er zit ook een nadeeltje aan. Buurtbatterijen hebben weliswaar schaalvoordelen, maar zijn moeilijker te realiseren omdat er meer stakeholders bij betrokken zijn. De consumptie van stroom door pv-eigenaren zonder thuisbatterij ligt rond de 30 procent, maar afhankelijk van batterijgrootte en verbruikspatroon kan dat verhoogd worden naar 60 tot 80 procent. Dit is in theorie aantrekkelijk omdat er geen belastingen en opslagen betaald worden over zelf opgewekte en gebruikte elektriciteit. Maar de huidige salderingsregeling maakt dit wel lastig. In praktijk kan er op dit moment nog volledig gesaldeerd worden, waardoor de financiële prikkel om zelfconsumptie te verhogen beperkt is. De plannen voor afbouw van de salderingsregeling bieden daarom toekomstperspectief voor de inzet van thuisbatterijen. In de inwerknotities van Minister Jetten blijkt dat de afbouw van de salderingsregeling nog eens extra met één jaar wordt uitgesteld.
Doordat de afbouw van de salderingsregeling dus niet meer per 1 januari 2023 start, maar op zijn vroegst per 1 januari 2024, zal het minstens tot 2027 duren voor de aanschaf van thuisbatterijen rendabel wordt voor consumenten. Heshusius: ‘Ons stroomnet heeft steeds meer moeite met de hoeveelheid zonnestroom van grootschalige projecten. Energieopslag tijdens piekmomenten kan voorkomen dat ook de stroom van particuliere zonnepanelenbezitters voor problemen gaat zorgen. Het zou dan ook logisch zijn als het nieuwe kabinet de afbouw van de salderingsregeling combineert met een tijdelijke regeling om de markt voor thuisbatterijen te stimuleren.’

‘In Duitsland en België zijn thuis­batterijen al doodnormaal’

Heshusius wijst op de situatie in onze buurlanden. ‘In Duitsland en België zijn thuisbatterijen al doodnormaal. Bijna 70 procent van de Duitse consumenten koopt batterijen bij hun zonnepanelen, en ook in België neemt de markt een forse vlucht sinds hun salderingsregeling werd afgeschaft. Vergelijk dat eens met Nederland. Hier bezitten nog niet eens 1.500 consumenten een thuisbatterij.’
Een ander belangrijk aspect voor de grotere toepassing van thuisbatterijen betreft uiteraard de elektriciteitsprijs. Op momenten dat er veel stroom wordt opgewekt, dalen de elektriciteitsprijzen. Als die waardedaling ooit doorberekend zou worden via de terugleververgoeding, kan dat een groot effect hebben op de terugverdientijd van pv in het residentiële segment. Met name wanneer er niet of minder gesaldeerd kan worden. Bij een terugleververgoeding van 3 eurocent per kWh schiet de terugverdientijd van pv snel omhoog. Een batterij biedt daar tot op zekere hoogte bescherming tegen.
Kortom, stellen de onderzoekers vast, in bepaalde scenario’s kan een batterij al snel waarde toevoegen aan een pv-installatie, maar in de meeste scenario’s duurt dat langer. Een steeds terugkomende additionele waarde van een thuisbatterij is overigens de zekerheid die het geeft, doordat huishoudens minder afhankelijk worden van de groeiende onvoorspelbaarheid van beleid en elektriciteitsmarkten.

Terugverdientijd pv met en zonder thuisbatterij, bij afbouw (9 procent) en versnelde afbouw (18 procent) van de salderingsregeling.

Buurtbatterijen

In Nederland spelen buurtbatterijen nog nauwelijks een rol, maar kansen zijn er wel degelijk. Waar thuis­batterijen gebruikt worden voor één huishouden en altijd achter de meter staan, staat een buurtbatterij vóór de meter. Het eigen verbruik kan dan verhoogd worden door virtueel de elektriciteit buiten de woning op te slaan. Een buurtbatterij kan daarnaast een oplossing bieden voor netcongestie. In bepaalde gevallen kan een buurtbatterij goedkoper zijn dan netverzwaring. Dat is waarschijnlijker in gebieden waar congestie alleen voor korte periodes voorkomt. De eigenaren en/of beheerders van buurtbatterijen kunnen contracten afsluiten met netbeheerders om diensten op het gebied van congestiemanagement te verlenen. Op momenten dat er geen managementdiensten nodig zijn, kan vermogen worden ingezet op elektriciteitsmarkten en kan zo rendabiliteit van de buurtbatterij worden verhoogd.
Buurtbatterijen zijn op dit moment beperkt tot een aantal pilotprojecten van energiecoöperaties en regionale netbeheerders. Ook hier zat de regelgeving tot voor kort de markt in de weg. De regels rondom het huidige energiesysteem maken onderscheid tussen producenten en verbruikers. Doordat een buurtbatterij in beide categorieën past, moest er dubbel energiebelasting worden betaald. Maar dit jaar is de dubbele belasting weggevallen, waardoor een belangrijk obstakel voor buurtbatterijen is weggenomen.
Heshesius: ‘De aanschafkosten voor consumenten van thuisbatterijen/buurtbatterijen zijn niettemin op dit moment nog erg hoog. Potentieel zou de ISDE-regeling, een subsidie-instrument voor woningeigenaren, deze aanschafkosten deels kunnen vergoeden, zoals ook nu het geval is voor warmtepompen en zonne-boilers.’

Het Smart Storage Trendrapport is te downloaden via bit.ly/EW-Smartstorage.

Tekst: Mari van Lieshout
Fotografie: iStock, DNE Research

Meer weten over de nieuwste installatietechnieken en de laatste richtlijnen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis tweewekelijkse nieuwsbrief.