Oktober 2022

Meer licht is niet altijd beter

Nieuwe richtlijn Lichthinder

Felle lichtreclame langs de weg, een voetbalveld met een lichtmast die 100.000 lumen uitstraalt. Mensen kunnen er behoorlijk last van hebben, maar ook dieren als vleermuizen die in de stad geen donkere plekken meer vinden. Om mens en milieu beter te beschermen tegen schadelijke effecten van kunstlicht in de buitenruimte, heeft de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV) de nieuwe richtlijn Lichthinder uitgebracht.

Met de opkomst van led is de hoeveelheid kunstlicht in de buitenruimte explosief toegenomen. Led zou spaarzaam zijn, dus alle remmen gingen los. Verlichte gevels van kantoorpanden, kassen waar het licht de hele nacht aan staat, digitale billboards langs de weg, solar-ledjes in de tuin; we weten in Nederland niet meer wat donker is. Vooral sportveldverlichting en dynamische lichtreclame zorgen steeds vaker voor hinder. Zoals verblinding, afleiding, verstoring van het dag-nachtritme of doodgewone ergernis.
Ellen de Vries, voorzitter van de Expertgroep Lichthinder bij de NSVV: ‘Door ontwikkelingen in de verlichtingstechniek, de maatschappij en toepassingen van led, ontstonden er gaten in de richtlijn. In de nieuwe richtlijn nemen we bij het bepalen van de grenswaarde voor lichtsterkte bijvoorbeeld het lichtoppervlak en de afstand van armaturen tot de gehinderde mee. En we bieden handvatten voor ‘veiligere’ toepassing van dynamische lichtreclame.’

Richtlijn lichtintensiteit

Uit moderne led-armaturen komt meer licht uit een kleiner oppervlak. De kans op verblinding is groter dan bij conventionele lampen. Met één led-armatuur kun je nu misschien een heel terrein beschijnen, maar verstandig is dat niet. Meerdere lichtmasten met minder lumen per goed afgeschermd armatuur, is in dit geval beter, zo blijkt uit onderzoek. Daarmee voorkom je verblinding bij sporters en hinderlijk licht op de gevels van omwonenden.
De nieuwe richtlijn geeft aan hoe je een lichtintensiteit bepaalt die hinder voor mens en milieu beperkt. En op welke tijden je meer of minder licht mag inzetten. De richtlijn maakt onderscheid in vijf E-zones (E staat voor ‘Environmental’), zoals die ook internationaal worden gehanteerd. E0 is donkertegebied, E1 een natuurgebied, E2 landelijk gebied, E3 stedelijk gebied en E4 staat voor stadscentrum of industriegebied. Voor elke zone geldt een andere grenswaarde.

Scherpere kaders

Ook op het gebied van reclameverlichting biedt de nieuwe richtlijn scherpere kaders. In de oude richtlijn waren de grenswaarden voor de lichtintensiteit aangegeven voor lichtreclameborden tot hooguit 10 vierkante meter. Vandaag de dag zijn die vaak tien keer zo groot. Daarnaast waren de grenswaarden in de oude richtlijn onrealistisch hoog. In de nieuwe richtlijn is ook voor grotere billboards te bepalen hoe intens het licht mag zijn. En de grenswaarden zijn bijgesteld naar een lager niveau. Ook voor lichtreclame gelden beperkingen en grenswaarden voor de verschillende ecologische zones.

Dynamische lichtreclame

Belangrijk zijn ook de aanvullingen op het gebied van dynamische lichtreclame. Steeds vaker zien we reclame led-schermen met dynamische effecten; bewegende beelden of slides die zich op gezette tijden aanpassen aan de doelgroep en het doel. Beweging en dynamiek trekken meer aandacht van voorbijgangers of filerijders. Ze blijven er ook langer naar kijken. De NSVV heeft daarom specifieke grenswaarden opgenomen voor categorieën lichtreclame die variëren van volledig statisch tot vloeiend, snel wisselend of knipperend beeld. Ledschermen met de snelste knipperingen worden het meest aan banden gelegd.

Eerste hulp bij de richtlijn

Omdat de nieuwe richtlijn specifieker is en verder gaat dan de vorige, is die soms wat lastiger te hanteren. De NSVV biedt op de website een handleiding met daarin een vereenvoudigde methode voor het bepalen van de lichtsterkte in veel voorkomende situaties. Hierdoor wordt het makkelijker om de richtlijn toe te passen en lichthinder te beperken. Omdat veel lichtberekeningsprogramma’s daar nog niet in voorzien, is op de website ook een extra Excel-tool beschikbaar voor het berekenen van het lichtgevend oppervlak, een belangrijk criterium bij het toepassen van de richtlijn.
Op de site www.sportlicht.nl is daarnaast een uitvoerige Excel-tool verkrijgbaar voor gecompliceerde berekeningen van lichtoppervlakten van armaturen voor sportvelden. Voor technische vragen over de toepassing van de richtlijn kunnen installateurs en ontwerpers terecht bij de NSVV. Voor de lokale regels en beperkingen kunnen ze aankloppen bij de Omgevingsdienst van de gemeente.
Belangrijk is verder dat installateurs bij verlichtingsleveranciers nagaan of ze bij toepassing van hun producten voldoen aan de richtlijn Lichthinder. Daarmee kunnen ze voorkomen dat hen later iets verweten wordt. Een leidraad om erachter te komen of een lichtreclame wel of niet vergund kan worden, is online te vinden via bit.ly/leidraad-led-lichtreclame.

Frankrijk wijst de weg in het donker

In het Franse gebied Triangle Noir is het ’s nachts aardedonker. De dorpen zetten de openbare verlichting maar minimaal in. Duisternis is hun handelsmerk en daarmee trekken ze toeristen aan die graag naar de sterren kijken of op zoek zijn naar echte nachtrust.
Sinds kort mogen in heel Frankrijk reclameborden niet meer verlicht worden tussen 1 uur ’s nachts en 6 uur ’s ochtends. Ook op autowegen experimenteert het land met het doven van de verlichting in de nachtelijke uren. De belangrijkste overweging daarbij is energiebesparing, maar de bijvangst is dat er minder overlast zal zijn van lichthinder. En dat Fransen langzaam gaan wennen aan meer duisternis.

Serieus nemen

Voor lichtreclamebedrijven biedt de nieuwe richtlijn meer duidelijkheid, passend bij de huidige technieken, toepassingen en uitingen. Omdat leds goed dimbaar zijn, kunnen ze de lichtsterkte en -helderheid vaak goed binnen de geaccepteerde bandbreedte krijgen. De Vries: ‘Wat wij vooral duidelijk willen maken in deze nieuwe richtlijn is dat meer licht niet altijd beter is. In algemene zin verstoort veel kunstlicht op de verkeerde momenten ons bioritme en het natuurlijke gedrag van dieren en planten. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat meer licht in de nacht gerelateerd is aan insectensterfte en het verdwijnen van vleermuizen.’
‘De richtlijn is geen pesterij; we willen het fabrikanten, ontwerpers en installateurs niet moeilijker maken. Maar we moeten met de kennis van nu en de toenemende klachten over het storende effect dat kunstlicht kan hebben, lichthinder serieus nemen. Het is belangrijk dat ontwerpers en installateurs naast de verlichtingsrichtlijnen voor de gebruiksfunctie – sportvelden, wegen enzovoort – ook de richtlijnen voor lichthinder meenemen. De eerste zijn gericht op wat goed is voor de gebruikers. De tweede op wat goed is voor omwonenden, flora en fauna.’

Niet iedereen blij

De richtlijn Lichthinder is geen wettelijke norm. Wel maken gemeenten er gebruik van bij het verlenen van vergunningen. Rechters baseren er hun uitspraken op bij geschillen over lichthinder. De NSVV hoopt dat de richtlijn leidend wordt in de markt, zodat lichtvervuiling afneemt en dat er aan de voorkant van projecten meer rekening gehouden wordt met de ‘bijwerkingen’ van kunstlicht.
Niet iedereen is er even blij mee. Producten waaraan niet is af te lezen wat de verblindingskans is, zullen op de plank blijven liggen. Sportclubs die met één paar felle armaturen goedkoper uit zouden zijn, moeten nu meerdere masten plaatsen om aan de richtlijn te voldoen. Een belemmering daarbij is ook dat in subsidieregelingen staat dat er minimaal een bepaalde hoeveelheid licht uit een armatuur moet komen om voor subsidie in aanmerking te komen. Gaan sportclubs voor gepast en genuanceerd licht, dan kan het zijn dat ze onder die grens uitkomen en subsidie mis lopen.
De Vries: ‘Ik hoop dat de subsidieregels veranderen. Zodat licht waar gebruikers plezier van hebben en omwonenden minder last van hebben, ook echt gewaardeerd wordt. We mogen goede intenties niet financieel afstraffen. Want daar lijkt het nu wel eens op, ondervinden sportclubs.’

Tekst: Astrid Zoumpoulis - Verbreaken
Fotografie: iStock

Lees meer artikelen in het dossier Verlichtinginstallaties

Meer weten over de nieuwste installatietechnieken en de laatste richtlijnen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis tweewekelijkse nieuwsbrief.