Vijf tot tien maanden, zo lang duurt ongeveer de bouw van een nieuw zonnepark. Het energienet lokaal verzwaren, inclusief extra kabels en transformatorstations, daarentegen, heeft een doorlooptijd die kan oplopen tot tien jaar. Het schetst de uitdaging waar netbeheerders concreet voor staan. Om het tempo van de transitie bij te kunnen benen, moet de traditionele energie-infrastructuur op de schop. Daarvoor is samenwerking nodig. Natuurlijk tussen de netbeheerders onderling, maar juist ook met andere partijen in de keten.
‘Alleen samen kunnen we een nieuw en efficiënt energiesysteem vormgeven’, benadrukt Hans-Peter Oskam stellig. Hij werkt al langer bij NBNL, maar is sinds 1 januari directeur Beleid en Energietransitie van NBNL. Een nieuwe functie die past bij de urgentie van het energievraagstuk. ‘Er zijn veel slimme mensen in de energiesector. Ik maak me er sterk voor om al die kennis en innovaties te bundelen in één duidelijke visie, zodat we samen een toekomstbestendig energiesysteem kunnen uitrollen. En dat moet snel, want 2030 is voor ons heel dichtbij.’

Volstaat het huidige energiesysteem niet meer?

‘De transitie zorgt voor ontwikkelingen, waarbij de netten – de ruggengraat van ons energiesysteem – heel anders worden benut. Traditioneel was het elektriciteitsnet bedoeld voor eenrichtingsverkeer van leverancier naar gebruiker. Nu wekken steeds meer consumenten en lokale energiecoöperaties zelf energie op, uit bijvoorbeeld zon en wind. Opgeteld bij de grote producenten van duurzame energie, zet dat de transportcapaciteit van het net onder druk en leidt het in bepaalde delen van ons land tot wachtrijen van gebruikers.’

Het net verzwaren dan maar?

‘Dat is een van de oplossingen. Maar bedenk: die kabels gaan voor tientallen jaren de grond in en het is nu al moeilijk te voorspellen waar exact de zonneparken gaan komen. En dan heb ik het nog niet eens over de enorme investeringen die ermee gepaard gaan. We moeten de uitdaging breder aanvliegen. Daarom kijken we vooral ook naar efficiënte en slimme oplossingen om de pieken in vraag en aanbod op te vangen en te overbruggen. Enerzijds zullen we de capaciteit van het huidige net beter moeten benutten. Anderzijds proberen we meer ruimte te creëren. Door serieus te kijken naar de mogelijkheden van nieuwe gassen, zoals waterstof. Je kunt dan het piekaanbod van elektriciteit omzetten naar waterstof, om er als het nodig is weer elektriciteit van te maken.’

Hoe kunnen we vraag en aanbod beter afstemmen?

‘Niet alleen de energiebronnen veranderen, maar ook de vraag naar energie verandert. Het aandeel elektrische toepassingen in de gebouwde omgeving neemt snel toe. Veel huizen hebben én pv-panelen op het dak én een elektrische auto aan de laadpaal staan. Dat moeten we toch binnen het huis kunnen regelen? Ict-toepassingen maken dit mogelijk. Ook in het energienet maken we steeds meer gebruik van ict.’
‘Daarnaast zoeken we naar verdergaande integratie van telecomtoepassingen en data om vraag en aanbod goed op elkaar af te stemmen. Denk aan smart grids en slimme meters waarmee we voor klanten decentrale voeding en vraaggestuurd energiebeheer kunnen faciliteren. Het draait allemaal om slimme innovaties. Die zijn er genoeg, maar moeten dan wel sectorbreed worden opgepakt.’

‘Met klakkeloos panelen verkopen, help je de klant niet’

Wat verstaat u onder ‘slimme’ toepassingen?

‘Laat ik voorop stellen dat ik regelmatig versteld sta over de innovatiekracht van de markt. Maar wat heb je aan goede ideeën als ze niet worden gedeeld? Daarom ijveren wij voor meer samenwerking, ook met de installatiesector. Installateurs staan heel dicht bij het vuur. Ze zijn vaak het eerste aanspreekpunt voor klanten als het gaat om energievragen, bijvoorbeeld over de aanschaf van zonne-installaties. Wij vragen installateurs te kijken naar oplossingen voor de langere duur, die de klant uiteindelijk meer opleveren. Met klakkeloos panelen verkopen, help je de klant niet. Op zonnige momenten is er immers nu al onvoldoende vraag en daarmee transportcapaciteit voor al die elektriciteit. Plaats de panelen daarom in combinatie met een thuisbatterij of aansturingssoftware: dan heb je echt een slim energiesysteem.’

Ach, die paar extra pv-panelen…

‘De opkomst van zonne-energie heeft alle prognoses en scenario’s ingehaald. De snelheid waarmee zonne-installaties, groot en klein, verrijzen en de onvoorspelbaarheid van de exacte locaties, leveren problemen op het net. Die problemen moeten we nu tackelen. Samen, want het is ook in ieders belang. Meer zonnesystemen is niet per se beter, we moeten vooral toe naar slimme zon. Dus zonnesystemen waarmee we de capaciteit met betrekking tot plaats en tijd optimaal benutten en waarmee nieuwe verdienmodellen kunnen worden gecreëerd. Voor de producenten van zonnestroom, maar ook voor de installateurs.’
‘Een fabriek die zijn dak vol legt met pv-panelen kan die stroom verkopen aan andere bedrijven op het industrieterrein. En de installateur in kwestie verkoopt niet alleen de panelen, maar ontwerpt het complete energiesysteem en legt dit aan. Als na 2023 - zoals nu verwacht wordt - de salderingsregeling afloopt, zal dit soort initiatieven een vlucht nemen.’

Hoe kan een enkele installateur het verschil maken?

‘Door verder te kijken dan het dak van de klant. Elke installatie heeft invloed op de vraag dan wel het aanbod van energie op het net. In het belang van het net, en dus van de transitie, is het significant om ’kleine’ installaties in het grotere systeem te laten passen. Wij vragen installateurs daarom vooral hun rol te nemen als adviseur. Met focus op de langere termijn. Toen ik bijvoorbeeld thuis zonnepanelen wilde, heeft mijn installateur het systeem zo aangelegd dat ik er makkelijk een thuisbatterij tussen kan plaatsen. Groot en klein, iedereen kan zijn aandeel leveren. Het is vooral een manier van denken. Want of je er nu klaar voor bent of niet, de energietransitie is gaande en dat heeft gevolgen voor het net.’