Maart 2023

Ongebreidelde groei zonnestroom ligt achter ons

Geen jaar ging voorbij of de solar-branche wist weer nieuwe records te melden. Die tijd lijkt nu toch echt wel voorbij. De laatste jaren moet Nederland genoegen nemen met cijfers die nog net onder de 4 GWp aan nieuw geïnstalleerd vermogen per jaar liggen. In 2022 is het totaal geïnstalleerde zonnestroomvermogen gegroeid naar 18.8 GWp. DNE Research stelt in haar Solar Trendrapport 2023 dat een lichte krimp het meest waarschijnlijke scenario voor de -komende -jaren is.

Het gaat niet meer zo onstuimig, maar niettemin blijft de vraag naar zonne-energie in Nederland onverminderd groot. De aanbodkant is de afgelopen jaren echter zo hard gegroeid, dat het momenteel bijzonder moeilijk is om nóg verder op te schalen. De sterke groei die de zonnestroommarkt de laatste tien jaar kenmerkte, heeft ervoor gezorgd dat Nederland van alle Europese landen de meeste zonnepanelen per hoofd van de bevolking heeft. Inmiddels is Nederland voormalig koploper Duitsland voorbij gestreefd. Per Nederlander staat er 765 W aan zonnevermogen in ons land. In Duitsland is dat 715 W, in België 596 W.
In 2021 was al duidelijk dat er een tandje teruggeschakeld was. Toch was er in 2022 weer meer groei dan het voorgaande jaar. Het was vooral een gevolg van consumenten die massaal in actie kwamen door de geopolitieke ontwikkelingen en de energiecrisis. Dit leidde op wereldwijde schaal tot leveringsproblemen, op Europese schaal tot het verder ophogen van doelstellingen voor hernieuwbare energie en op nationale schaal tot het sneller toenemen van netcongestie en tekorten in installatiecapaciteit. Het resultaat is een breuk met de gevestigde trend.

Per Nederlander staat er 765 W aan zonnevermogen in ons land

3 procent groei

In 2022 is er 3,9 GWp aan nieuw zonnestroomvermogen geïnstalleerd in Nederland; 3 procent meer dan in 2021. Vergeleken met het voorgaande jaar is een groter deel van het nieuw geïnstalleerd vermogen afkomstig van het residentiële segment, dat snel heeft gereageerd op de energiecrisis. Op Europees niveau versnelde de uitrol van zonnestroomvermogen met 47 procent. Vorig jaar is het totaal geïnstalleerde zonnestroomvermogen in Nederland gegroeid met ruim 26 procent naar 18,8 GWp. De cijfers bevestigen dat de exponentiële groei van de jaren 2012 tot 2020 ten einde is gekomen. De uitrol van zonnestroomvermogen op wereldschaal versnelt juist. In 2022 is er wereldwijd 209,5 GWp aan nieuw zonnestroomvermogen geïnstalleerd, 39 procent meer dan in 2021. De belangrijkste oorzaken daarvoor zijn de sterk gestegen energieprijzen en de wereldwijde versnellingen in beleid om de energieonafhankelijkheid te vergroten.
De versnelde groei in Europa is onder meer te zien aan de importwaarde van zonnepanelen die via Nederland Europa binnen komen. De importwaarde is met 150 procent gegroeid ten opzichte van 2021. Een groot deel van de geïmporteerde panelen zal volgens DNE Research bestemd zijn voor het aanvullen van voorraden en het voorbereiden op zowel toekomstige vraagstijging als mogelijke problemen in de waardeketen.

De Europese cijfers doen vermoeden dat de Nederlandse reactie op de energiecrisis het afgelopen jaar is achtergebleven op die van andere landen. Toch is dat niet per se het geval, zeggen de onderzoekers. Zij wijzen erop dat juist in Nederland de groei van zonnestroomvermogen in de achterliggende jaren al erg groot was. Hierdoor is een verdere versnelling maar beperkt mogelijk. Dankzij de snelle groei van de afgelopen jaren ontstaan er vertragende factoren, zoals netcongestie en tekorten aan materiaal en personeel. In dat licht bezien is het volstrekt logisch dat dit ten koste gaat van de groei.
Maar in de markt voor zonne-energie voor woningen denderde de trein voort. Het jaarlijks nieuw geïnstalleerd zonnestroomvermogen in het residentiële segment is gegroeid met 30 procent, grotendeels doordat consumenten snel hebben gereageerd op de energiecrisis. Het zakelijke segment is juist gekrompen met 13 procent vanwege problemen met netcapaciteit en financiering.
In hoeverre dat een directe relatie heeft met de prijsstijgingen is onzeker. Afhankelijk van het type zonnepanelen zijn prijzen in 2022 gemiddeld met 2,5 procent tot 6,9 procent gestegen. Door dalende cel- en containerprijzen zullen prijzen in 2023 weer stabiliseren of zelfs dalen. Andere cruciale onderdelen, zoals omvormers, hebben eveneens een scherpe prijsstijgingen gekend in 2022.

Drie scenario’s

Wat betekenen deze cijfers voor de toekomst? DNE Research heeft in het streven om enige grip op de toekomstige ontwikkelingen te krijgen verschillende scenario’s opgesteld.
Het meest waarschijnlijke scenario is dat het jaarlijkse nieuw geïnstalleerde zonnestroomvermogen de komende drie jaar licht daalt. In 2023 en 2024 is die daling relatief beperkt, maar in 2025 wordt er naar verwachting 18 procent minder nieuw zonnestroomvermogen geplaatst dan in 2022. Toch is dat nog altijd boven de 3 GWp per jaar. Ervan uitgaande dat tot en met 2025 een minimale hoeveelheid vermogen uit gebruik wordt genomen, zal er dus eind 2025 ongeveer 29,5 GWp aan zonnevermogen actief zijn. Hiervan behoort 42 procent tot het residentiële segment en 58 procent tot het zakelijke segment.

Het is volgens DNE Research te verwachten dat ook in de aankomende jaren het residentiële segment goed zal presteren, omdat de effecten van de energiecrisis nog goed te voelen zijn. Consumenten hebben bovendien geen gebrek aan aansluitingscapaciteit. Echter, vanaf 2025 duikt het jaarlijks bijgeplaatste zonnestroomvermogen in het residentiële segment weer onder de 1,5 GWp, met verdere daling in het verschiet. Deels komt dat doordat de afbouw van de salderingsregeling dan zou beginnen (als huidig voorstel wordt aangenomen). Een andere grote factor is dat simpelweg een steeds groter deel van de markt (huishoudens) dan al voorzien zullen zijn van zonnepanelen. Eind 2022 was dat ongeveer een kwart, eind 2025 al ruim 38 procent. Bovendien zijn niet alle woningen geschikt voor zonnepanelen. Daarnaast blijven met name private huurwoningen achter.
In het zakelijke segment is eerder al duidelijk een krimp in de groei te zien. Tot met 2025 is dit effect volledig toe te kennen aan minder gerealiseerd vermogen van zon-op-dak-projecten. Dit heeft te maken met een steeds kleiner wordende pijplijn van uit te voeren projecten, gecombineerd met een scherpe verhoging in vrijgevallen vermogen met weinig nieuwe aanvragen in de SDE⁺⁺ 2022-ronde. Ook voor veldprojecten (niet-dak) is het aangevraagde vermogen in SDE⁺⁺ 2022 laag en wordt er rekening gehouden met een lagere realisatiegraad. Toch laten de komende jaren juist een groei zien voor veldprojecten omdat zon-op-veld vermogen veelal grote projecten zijn met een lange loopduur waardoor er al bijna 5,5 GWp in de pijplijn is opgestapeld. Historische realisatiegraden zijn bovendien erg hoog waardoor zelfs met een flink verhoogde uitval van projecten, een groot deel van de pijplijn wordt gerealiseerd.
Het lage scenario laat een scherpere daling zien, in zowel het residentiële als zakelijke segment, waardoor er in 2025 slechts 2,5 GWp nieuw zonnestroomvermogen wordt geïnstalleerd. In het hoge scenario ligt het geïnstalleerde vermogen in 2023 en 2024 zelfs hoger dan dat van 2022, en wordt er 3,8 GWp geïnstalleerd in 2025. In het lage scenario daalt het nieuw geïnstalleerde vermogen in het residentiële segment gestaag naar 1,1 GWp in 2025 doordat het activerende effect van de energiecrisis sterk afneemt en het effect van de afbouw van de salderingsregeling groter is. In het hoge scenario groeit het aantal installateurs in 2023 en stijgt de vraag, zodat er 2 GWp kan worden geïnstalleerd dat jaar. De jaren daarna volgt dan wel weer een daling.

Elektrische auto's vormen een enorm potentieel aan e-opslag

Bidirectioneel laden

Welk scenario ook praktijk mag worden, vaststaat dat de netcongestie de markt begint op te breken in woonwijken en bedrijventerreinen, laat Teun van Bokhoven, voorzitter uitvoeringoverleg Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving in het Solar Trendrapport 2023 optekenen. ‘Alleen maar meer koper is niet de oplossing; het duurt te lang en is een oplossing uit het verleden voor een probleem in de toekomst. Technisch zijn er zeer aantrekkelijke alternatieven, maar die vragen wel om een andere kijk op deze oplossingen. Een simpele oplossing, normering op laadpalen en elektrische auto’s voor bidirectioneel laden en ontladen, zou de transitie zeer helpen. Want elektrische voertuigen vormen een gigantisch potentieel aan elektriciteitsopslag. Alleen, het lukt nu niet. Onze laadpalen en auto’s zijn slechts ingericht op een eenrichtingverkeer, terwijl het technisch zeer goed mogelijk is om er een twee-richtingsverkeer van te maken. Kia en Hyundai leveren al zulke auto’s.’ Bokhoven pleit er dan ook voor om vanaf 2024 alleen nog laadpalen toe te laten die bidirectioneel zijn en ook zogenaamde vehicle to grid (V2G) en vehicle to home (V2H) kunnen bedienen. Eenzelfde norm zal ook moeten gelden voor de batterijen die worden toegepast in auto’s.

Tekst: Mari van Lieshout
Fotografie: DNE Research, iStock