November/December 2021
Ook een tomaat wil graag frisse lucht
‘Luchtbehandelingskasten op maat, passend bij de teelt’
De glastuinbouw is een grootverbruiker van energie. Met de -introductie van innovatieve luchtbehandelingskasten in combinatie met energieschermen of isolatieglas kunnen glastuinders beschikken over een klimaatsysteem waarmee ze flinke besparingen realiseren. Toch is energiebesparing voor telers niet de belangrijkste reden om luchtbehandelingskasten te laten -installeren. Een tomaat wil ook gewoon graag frisse lucht.
Zo’n twintig jaar geleden hadden glastuinders aanzienlijk minder geavanceerde technieken tot hun beschikking om het binnenklimaat in de kas, maar ook het energieverbruik, écht naar hun hand te zetten. Ze konden de verwarming aanzetten en opstoken, ze konden luchtramen openen of dicht doen, vaak was er ook al een scherminstallatie om warmte binnen te houden, en hier en daar hingen ventilatoren voor een betere warmteverdeling. Begin deze eeuw gingen onderzoekers van de Wageningen Universiteit en Glastuinbouw Nederland nadrukkelijker op zoek naar methoden om in kassen energiezuiniger te telen. Daaruit ontstond in 2009 de methode ‘Het Nieuwe Telen’ (HNT), dat nu synoniem staat voor strategieën om zuiniger met energie om te gaan in de glastuinbouw.
Het Nieuwe Telen
‘Voor veel telers heeft energiebesparing niet de hoogste prioriteit’, zegt Hans van Tilborgh, mededirecteur van Technokas dat complete kassenbouwprojecten met klimaatinstallaties ontwerpt en realiseert. ‘Natuurlijk willen zij het verbruik en daarmee de kosten verlagen, maar veel belangrijker nog: ze willen dat hun planten en gewassen optimaal kunnen groeien. En dat ziektes onder controle blijven. Die verbeterde productie levert in veel gevallen veel meer winst op dan dat ze met energiebesparingen kunnen verdienen.’ Om dat te bereiken ontwikkelde Technokas installaties die het binnenklimaat in de kas verbeteren. Daarvoor zet het bedrijf de luchtbehandelingskast (LBK) in. Van Tilborgh: ‘In gebouwen is dat al zeer lang gebruikelijk, maar dat was het in de tuinbouw eigenlijk niet. Sinds onze eerste installatie in 2009 zijn we de systemen voor HNT blijven doorontwikkelen. Inmiddels staat bij meer dan 25 vooraanstaande tuinbouwbedrijven een installatie van ons voor HNT.
Ook groentetelers omarmen het systeem van Technokas steeds vaker. Kwekerij Schenkeveld, een van de grootste tomatenkwekers in Nederland, neemt het systeem met luchtbehandelingskasten van Technokas vanaf eind dit jaar in bedrijf op de nieuwe kwekerij van circa 11 hectare nabij Schiphol. Zij kozen voor dit systeem na een inventarisatie en gedegen adviestraject, waarvoor onder meer specialisten van de Wageningen Universiteit (WUR) zijn geraadpleegd.
Met HNT is kweker ‘in control’
Het belangrijkste voordeel van een klimaatsysteem met LBK’s is dat de kweker in zijn kas op lichte overdruk, de luchtvochtigheid optimaal kan regelen. De LBK’s maken recirculatieventilatoren overbodig. ‘Hoeveel energie je bespaart en hoe hoger de opbrengsten precies zijn, is zeer sterk afhankelijk van de teelt en de wijze waarop een kweker zijn klimaat creëert. Het is niet als in een kantoorgebouw, waar je in elk gebouw ongeveer dezelfde temperatuur en ventilatiehoeveelheid creëert’, zegt Van Tilborgh. ‘Eerder hebben wij, samen met een vooraanstaande bloemenkweker, uitgebreide berekeningen gemaakt. Daarin vergeleken we ons systeem met ‘conventionele’ klimaatbeheersing. Die vergelijkingen maakten duidelijk dat niet alleen het energieverbruik veel kleiner is, maar ook dat het klimaat in de kas veel beter te controleren en regelen is. Daarnaast is de ziektedruk in het gewas aantoonbaar kleiner, waardoor een teler substantieel minder gewasbeschermingsmiddelen nodig heeft. Kortom, de voordelen zijn groter dan puur energietechnisch. Het werken met LBK’s in kassen is gewoon de logische doorontwikkeling voor ondernemers die meer ‘in control’ willen zijn.’
Droge buitenlucht inblazen
Van Tilborgh legt uit dat de werking van de systemen erop neerkomt dat zij de kassen via luchtbehandelingskasten actief ventileren met droge, en soms verwarmde of gekoelde, buitenlucht. ‘Wij ontwerpen hiervoor een eigen type luchtbehandelingskast die we in de gevel, en sinds een aantal jaren ook in het dek, van een kas integreren. Vanuit de LBK blazen ventilatoren de buitenlucht via kunststof slurven op een zeer effectieve wijze de kas in. Deze oplossing zorgt al meteen voor aanzienlijke besparingen op energiekosten, omdat de kwekers veel langer hun energiescherm en ook de luchtramen dicht kunnen houden. Problemen in het gewas ontstaan meestal doordat het gewas te veel vocht produceert, waardoor het binnenklimaat te vochtig wordt. Daardoor krijgen ziekten, plagen en schimmels meer ruimte. Vroeger deed men dan de ramen open om die vochtige lucht kwijt te raken. Om het gewas dan weer voldoende warmte te geven, moest er flink worden bijgestookt. Veel vocht én warmte verdwenen dus door de open ramen van een kas. Omdat wij nu droge buitenlucht, al dan niet verwarmd of gekoeld, de kas inbrengen, houden telers hun vochtigheid op niveau, zonder dat ze het scherm of de ramen hoeven te openen. De verwarming hoeft dus minder hard te stoken, wat aanzienlijk scheelt op de jaarlijkse gasrekening.’
Dit beeld uit de animatie toont hoe de luchtbehandelingskast in de kwekerij van Schenkeveld eind dit jaar zal functioneren.
Hogere kosten terugverdienen
In de eerste jaren waren het vooral de kwekers van planten en bloemen die bij Technokas aanklopten. ‘Bij de teelt van phalaenopsis, chrysanten of rozen ligt de opbrengst per m2 hoger dan bij groenten, waardoor ook de impact van een beter klimaat per m2 hoger is. Dat betekent dat de kweker de hogere investeringskosten per m2 voor een installatie met LBK’s ook sneller terugverdient’, rekent Van Tilborgh voor. Maar ook groentetelers zoeken inmiddels steeds nadrukkelijker naar methoden om het binnenklimaat te verbeteren en daarmee hun productie te verhogen. En omdat de Nederlandse glastuinbouw in 2040 energieneutraal moet zijn, investeren vooraanstaande telers nu al in systemen die hun energiegebruik substantieel reduceren. Dat kan met het systeem van Technokas.’
‘Kwekers kunnen veel langer hun energiescherm en luchtramen dicht houden’
Heel precies uitrekenen
Elk klimaatsysteem met luchtbehandelingskasten om het binnenklimaat te optimaliseren is maatwerk. ‘Ons uitgangspunt is de specifieke teelt en de doelstelling van de teler’, zegt Van Tilborg. ‘Wij zijn een van de weinige ontwerpers in de tuinbouw die echt heel precies kunnen uitrekenen wat voor capaciteiten een kweker nodig heeft voor een specifieke teelt. Want elke teelt heeft specifieke wensen ten aanzien van de ontvochtigingscapaciteit en de verwarmings- en koelbehoefte. Voor veel verschillende situaties en teelten hebben wij inmiddels een concept met LBK’s ontwikkeld.’
Bij Rozenkwekerij Van der Drift installeerde Technokas geavanceerde luchtbehandelingskasten die ook kunnen koelen.
Maatwerk voor tomaatkweker
Een voorbeeld van het maatwerk dat Technokas levert, zijn de 16 LBK’s die tomatenkweker Schenkeveld (zie kader) binnenkort in gebruik neemt. ‘Deze kweker wilde niet alleen met droge buitenlucht kunnen ventileren, maar wilde de lucht ook kunnen verwarmen’, zegt Van Tilborg. ‘Zo kunnen ze de vaak koudere, droge buitenlucht via de LBK voorverwarmen en op kastemperatuur inblazen. Daarom hebben we voor deze LBK’s een verwarmingsblok ontworpen dat voldoet aan de capaciteiten die hier nodig zijn. In deze situatie bedraagt de capaciteit 5 m3/m2/h. Elke LKB hangt midden tussen het gewas en zuigt de buitenlucht aan vanuit het dek. Aan de zijkanten heeft de LBK twee uitblaasopeningen, waarvoor twee ventilatoren en twee verwarmingsblokken hangen – aan beide uiteinden één – met een verwarmingscapaciteit van circa 20 watt/m2. De LBK wordt gevoed door een verwarmingsnet dat warmte van circa 60 ˚C aanvoert.’ In de meeste projecten verzorgt Technokas naast het ontwerp ook de installatie van het verwarmingssysteem. En vaak is het ook de ontwerper en bouwer van de kas. Dat is volgens Van Tilborg het meest ideaal. ‘Voor het beste resultaat is een integraal ontwerp nodig, omdat de kas, verwarming, eventuele koeling en ventilatie volledig op elkaar moeten zijn afgestemd voor de grootste efficiëntie.’ Bij de realisatie van het nieuwe tuinbouwcomplex van Schenkeveld geeft Technokas puur de aanlever- en aansluitspecificaties op, levert VB Group de verwarmingsinstallatie en sluit zij ook de LBK’s op het verwarmingsnet aan.
Veel verschillende projecten
Hoewel Schenkeveld een grote jongen is, is het niet de eerste groenteteler die voor dit systeem kiest. Eerder ontwikkelde Technokas eenzelfde LBK voor Tomatenkwekerij Van den Belt in IJsselmuiden. Van Tilborg: ‘Deze teler wenste een systeem met een veel grotere ventilatiecapaciteit, maar dan zonder verwarming. Omdat de teelt wordt belicht, is in die situatie extra verwarming niet nodig. Later dit jaar leveren we bij Van den Belt opnieuw acht extra luchtbehandelingskasten, voor een uitbreiding van 4,5 hectare nieuwe kassen. Ook komkommers, paprika’s, aubergines en aardbeien gedijen bij HNT’, zegt Van Tilborgh die in de afgelopen zomer ook 35 LBK’s plaatste bij de nieuwbouw van een grote chrysantenkwekerij.’
Bekijk hier het animatiefilmpje van dit nieuwe type LBK.
Tekst: Rob van Mil
Fotografie: Technokas/Gerard Vlekke
Meer weten over de nieuwste installatietechnieken en de laatste richtlijnen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis tweewekelijkse nieuwsbrief.