Maart 2025
Circulair centrum opgebouwd uit hergebruikte materialen
Bam waagt zich met succes aan HER-gebouw Rotterdam
Van de luchtbehandelingskasten tot de wandcontactdozen: de meeste technische apparaten en onderdelen in het Rotterdamse HER-gebouw hebben een eerder leven achter de rug én – nog mooier – een glorieuze toekomst voor zich. En dat geldt ook voor het grootste deel van de bouwkundige materialen. Bam Bouw en Techniek laat zien dat het mogelijk is. Al vraagt het wel om een totaal andere manier van projectplanning.
‘Ik zou het best nog een keer willen doen. Het is weliswaar een stuk uitdagender dan een materiaallijst aan de Technische Unie doorgeven, maar wel leuker. Je bent veel meer bezig met het maar weer voor elkaar zien te krijgen met de spullen die je hebt.’ Aan het woord is André Beth, hoofduitvoerder E bij Bam Bouw en Techniek - Projecten. Normaal stuurt hij vooral op grote werken onderaannemers aan via tekeningen en omschrijvingen. Deze keer was hij ook betrokken bij De HER, dat evenals de Milieustraat gerust een gewaagd circulair project van de gemeente Rotterdam mag worden genoemd. Want alles draait hier om hergebruik. Dat begint al wanneer inwoners en ondernemers hun oude en veelal kapotte spullen komen brengen bij de Milieustraat. Medewerkers bepalen daar ter plekke of deze spullen interessant zijn voor de in De HER gevestigde ondernemers. Zo ja, dan worden die ingenomen op het doorgeefplein en in De HER opgeknapt of hergebruikt.
De gereviseerde luchtbehandelingskast van 10 x 3 m is voor hergebruik grondig gereinigd en opnieuw gecoat, en er is een warmtewiel aan toegevoegd.
Veel kansen benut
Hoewel ook de Milieustraat met tweedehands bouwmaterialen is gerealiseerd, zorgde Bam alleen voor de realisatie van De HER. Het gebouw is een multifunctioneel onderkomen voor kunstenaars, ondernemers en andere belangstellenden die op een of andere manier met circulariteit bezig zijn. Daarnaast heeft het een belangrijke functie in de (publieks)voorlichting over hergebruik, upcycling, opknappen en repareren. Zo staan er workshops, rondleidingen en tentoonstellingen op het programma nadat het gebouw begin 2025 is geopend. Bouwkundig zijn er veel kansen benut om bestaande elementen opnieuw toe te passen. Zo werd een jaar of twee eerder een TNO-laboratorium in Delft gedemonteerd, en kreeg zo’n 100 ton staal, samen met kozijnen en vliesgevels een nieuwe bestemming in De HER. Oude Stelconplaten vol graffiti, afkomstig van een ander sloopwerk, liggen nu als vloer bij de laad- en losplaatsen. En de lantarenpalen stonden eerder bij een sportpark. Maar André Beth was natuurlijk bij uitstek betrokken bij de E- en W-werkzaamheden van De HER. Veel is afkomstig uit het TNO-‘donorgebouw’. ‘De grootste gereviseerde onderdelen van de W-installaties zijn de luchtbehandelingskast en de technische container waarin de regelkast, verdelersets, pompen en expansievaten staan. De luchtbehandelingskast van zo’n tien meter lang bij drie meter hoog is grondig gereinigd en opnieuw gecoat, en er is een warmtewiel aan toegevoegd voor warmteterugwinning. De regelkast is opgeschoond waarbij alle overtollige materialen zijn verwijderd en er zijn nieuwe componenten aan toegevoegd voor de besturing; de oude besturing was namelijk dusdanig gedateerd dat deze niet meer compatibel was met de huidige materialen, terwijl de software niet meer werd ondersteund door de leveranciers. De kleine pompen en de kleppen zijn hergebruikt, maar de twee grote hoofdpompen hebben we helaas moeten vervangen, omdat die de tijdelijke drooglegging niet hadden overleefd. Dit soort pompen staat immers altijd in het water, en als ze dan anderhalf tot twee jaar op het droge staan, dan gaat de as roesten en drogen de rubbers uit. Bovendien waren ze op een dusdanige leeftijd dat je moet kiezen tussen reviseren of vervangen, waarbij kosten en baten bepalend zijn om toch een langdurige bedrijfszekerheid te garanderen.’
‘Stuk uitdagender dan materiaallijst aan Technische Unie doorgeven’
De technische container met daarin de opgeschoonde regelkast, verdelersets, pompen en expansievaten werd geprefabriceerd door de werkplaats van Bam Modulaire en Energie Concepten (Bam MEC).
De technische container werd overigens geleverd door de werkplaats van Bam Modulaire en Energie Concepten (Bam MEC) in Veenendaal, waar modulaire installatiecomponenten worden geproduceerd en tegelijk worden voorzien van modulaire distributiebanen in lengtes van 3,5 meter. ‘De bestaande cv-installatie was sterk verouderd en voldeed niet aan de dimensionering voor de huidige toepassing. De prefab modules van Bam MEC bestaan uit warm- en koelwaterleidingen met zeswegkleppen die bij de aftakkingen naar de fancoilunits, die overigens ook nieuw zijn, zijn aangebracht. De fancoilunits worden tweezijdig met lucht voorverwarmd of gekoeld, en waterzijdig warm of koud voor de naregeling. Verder zijn de luchttoevoerkanalen zodanig geplaatst dat er ook in de ruimte zelf een recirculatie plaatsvindt.’ De prefabricage van de container in de geconditioneerde omgeving minimaliseerde materiaalverspilling en afval, en voorkwam laswerk op locatie. Bovendien kon de container parallel aan de bouw van De HER worden geconfigureerd, zodat er niet eerst hoefde te worden gewacht tot het dak voldoende ver was gevorderd.
Voor de W-installaties werden ook brandslanghaspelkasten met haspels hergebruikt. Dat geldt ook voor oudere afzuigventilatoren, boilers, uitstortgootstenen, wastafels, kranen, urinoirs en toiletpotten. Beth: ‘De binnenwerken van de spoelwaterreservoirs hebben we wel vernieuwd in verband met de bedrijfszekerheid. We hadden daarnaast de beschikking over heel veel keramische kranen uit de sloop. Een groot aantal was gewoon kapot of verkalkt, en dan kun je er niet veel meer mee. Maar er was meer dan voldoende.’
Tweedehands led-armaturen
De E-installatie bestaat ook vrijwel volledig uit hergebruikte materialen. ‘De kabel- en wandgoten compleet met ophangingen, hulpstukken, montage- en lasdozen met prefab Wieland-connectoren’ somt Beth op. ‘Maar ook onderdelen van de bliksemafleiding zoals afvangers. En armaturen voor verlichting en noodverlichting, schakelmateriaal als wandcontactdozen, schakelaars, CEE-wandcontactdozen, gereviseerde handbrandmelders en Wieland-snoeren’, gaat hij nog even door. Niet alles lag overigens zomaar klaar in het donorgebouw van TNO. ‘Tweedehands led-armaturen waren wel een dingetje. Deze hebben we kunnen aanvullen met armaturen die nagenoeg geen branduren hadden, maar die een klant elders afkeurde omdat hij ze niet mooi genoeg vond. Omdat ze dan toch even geïnstalleerd zijn geweest, zijn ze dus tweedehands. Bij andere tekorten zijn wij gaan zoeken bij collega’s op langdurige onderhoudsprojecten en bij leveranciers van tweedehands goederen. Inleverpunten voor onder meer schakelmaterialen en verlichtingsarmaturen zouden een belangrijke aanvulling kunnen zijn. Wellicht is de terugname van kabel- en wandgoten ook goed te organiseren, en vooral veel bevestigingsmaterialen.’
‘Veel E- en W-materialen zijn afkomstig uit TNO-‘donorgebouw’ in Delft’
Ook de kabel- en wandgoten zijn tweedehands, compleet met ophangingen, hulpstukken, montage- en lasdozen met prefab Wieland-connectoren.
Complimenten voor aannemers
Het hergebruiken van materialen is makkelijk gezegd, maar wat betekent dat in praktijk? Beth: ‘Voor veel materialen is het grondig schoonmaken voldoende. Het schakelmateriaal bijvoorbeeld is ontdaan van bedrading en schoongemaakt met perslucht. Voor andere materialen als kabelgoten moet je wat meer doen; denk aan reparaties aan zijwanden waar voorheen bijvoorbeeld een aftakstuk heeft gezeten. Het schoonmaken van de kabelgoten hebben de monteurs overigens zelf gedaan. De luchtbehandelingskast is gereviseerd door een gespecialiseerd bedrijf, terwijl we voor de wandcontactdoezen en andere elektrische componenten Werkse! in Delft hebben ingeschakeld. Dat is een organisatie die zich inzet voor het begeleiden van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt naar passend werk.’ Beth heeft ook complimenten over voor de aannemers, onder wie de Van Delft Groep voor de E- en W-installaties en Intelectric voor kabel- en wandgoten, die zich hard hebben gemaakt om het project tot een succes te maken. ‘De man van de kabelgoten heeft het best moeilijk gehad. De lengtes lagen door elkaar opgestapeld en hulpstukken waren in een grote bak gegooid. Logisch dat die wel eens liep te mopperen, maar hij heeft uiteindelijk fantastisch mooi werk geleverd. Ook de loodgieter riep eerst: ‘Ik ga niet met tweedehands potten werken!’ Natuurlijk was dat vooral een persoonlijk gevoel van hem. Ze waren immers helemaal chemisch gereinigd, en hooguit het craquelé van het glazuur verraadde eerder gebruik.’
Leerprocessen
Verreweg het meest uitdagende van het project was de planning, erkent Beth. ‘Er zit een heel andere voorbereiding aan vast. Zo weet ik dat op dit moment ergens een loods vrijkomt, maar we moeten zelf een locatie zoeken. Bij het TNO-donorgebouw hadden we het geluk dat we alles een jaar of twee konden opslaan op vijfhonderd meter van hier, op een terrein dat al een hub voor een ander project was geweest. Daarnaast moet je echt voorafgaand aan de demontage goed documenteren en coderen op de materialen zelf. Daarbij moet je rekening houden met de mogelijkheid dat demontage zodanige beschadigingen oplevert dat het element of materiaal niet meer met goed fatsoen is op te bouwen of her te gebruiken.’ Een belangrijk leerproces is volgens Beth dat je beter geen sloopbedrijf kunt inschakelen. ‘De partij die het in de toekomst gaat herbouwen, moet het ook demonteren.’
Terugkijkend ziet Beth hergebruik als een prima alternatief voor het gebruik van nieuwe producten. ‘Als je alles bij elkaar optelt en plust en mint, dan speel je in kosten nagenoeg gelijk. Daarin zijn ook de total costs of ownership meegewogen. Je kunt bij de gereviseerde luchtbehandelingskast wel uitgaan van een lange levensduur. Met spots van kunststof moet je wat voorzichtiger omgaan dan met nieuwe, omdat door de warmte van eerder gebruik het materiaal brozer is geworden, maar dat is geen probleem meer als ze eenmaal zijn gemonteerd. Uiteindelijk is beschikbaarheid de grootste uitdaging.’
Tekst: Kerstin van Tiggelen
Fotografie: Jan van der Meijdeen Bam