Augustus 2010

Dringend gezocht: hbo’er met vijf poten

Het bedrijfsleven is redelijk tevreden over de aansluiting van hbo-opleidingen installatietechniek en koudetechniek op de praktijk. Maar de instroom daalt en de uitstroom naar andere branches is groot. Slimme installateurs vissen daarom in meerdere vijvers naar de technische hbo’er die alles kan.

Nico van Rijk, coördinator van de HIT- (Hogere InstallatieTechniek) en duale EIT-opleiding (Elektrotechnische InstallatieTechniek) bij Hogeschool Utrecht, maakt zich zorgen over de instroom van technische hbo’ers. ‘Momenteel volgen tweehonderd studenten onze installatietechnische hbo-opleidingen, waarvan velen een mbo-diploma op zak hebben. Als je ziet hoeveel werknemers de komende jaren met pensioen gaan, is dat qua vervanging een druppel op een gloeiende plaat. Bijna dagelijks vragen installatiebedrijven uit de regio om een stagiair. Een opleidingsplek vinden is geen enkel punt.’

Leuk voor de student, minder prettig voor ondernemingen. Ook het onderwijs komt in de knel. ‘Wij hebben net genoeg instromers om de opleiding betaalbaar te houden, maar bij de roc’s wordt dit al moeilijk. Als nog maar een paar roc’s de mbo-opleiding installatietechniek kunnen aanbieden, droogt bij ons de instroom op. Die neerwaartse spiraal moeten we echt voorkomen.’

Te laag wiskundeniveau

Van Rijk bezoekt daarom zoveel mogelijk roc’s om voorlichting te geven over zijn opleidingen. ‘Dat zouden deze opleidingscentra op hun beurt ook bij vmbo’s moeten doen, samen met de betrokken bedrijven en brancheverenigingen. Maar we doen meer, zo zijn we daarnaast betrokken bij het platform duaal mbo-hbo. Zo kunnen we bijvoorbeeld iets doen aan het te lage wiskundeniveau van de mbo-opleidingen.’

Volgens hem boksen zijn opleidingen vooral op tegen een negatief imago. ‘Jongeren denken bij installatietechniek aan een werkbus vol pijpleidingen en toiletpotten. Maar als projectleider op hbo-niveau heb je de verantwoordelijkheid voor projecten die miljoenen kosten en waarbij de installatie het belangrijkste onderdeel vormt, met een grote rol voor ict. En dat kun je allemaal leren tijdens een opleiding waarbij de praktijk voorop staat. Dat moeten we beter onder de aandacht brengen.’

De instroom blijft dus achter. Wel is de coördinator tevreden over de aansluiting van de hbo-studenten op de praktijk. Onder invloed van het bedrijfsleven in de beroepenveldcommissie wordt in het lespakket van Hogeschool Utrecht bijvoorbeeld meer aandacht besteed aan bedrijfseconomie en managementvaardigheden. Daarnaast wordt de opleiding elk jaar aangepast aan de nieuwste technieken.

Groeiende behoefte aan hbo’ers

De problemen die Van Rijk schetst, worden bevestigd door Gerard Kraan, opleidingscoördinator en hoofd van het opleiding- en ontwikkelcentrum bij Van den Berg Infrastructuren, een onderdeel van bam Infratechniek. Dit bedrijf uit Zwammerdam is specialist in verkeers- en communicatienetwerken. Het bedrijf heeft 385 medewerkers in dienst en driehonderd inleenkrachten. Ongeveer 35 personeelsleden functioneren op hbo-niveau, de jongere meestal met diploma. ‘We hebben een groeiende behoefte aan hbo’ers, omdat zij complete projecten kunnen draaien. Maar het aanbod van hbo-stagiaires installatietechniek is zeer beperkt.’

Wat Kraan bij de huidige installatietechnische opleidingen vooral mist is de technische basis: wiskunde, natuurkunde, lassen en solderen. Dat hogescholen niet de modernste technieken kunnen aanbieden, noemt hij logisch. ‘Lasapparatuur voor bijvoorbeeld glasvezelcommunicatie is veel te kostbaar voor scholen. Glasvezels lassen leren studenten dus in ons praktijkcentrum. In 2003 begonnen we daar met 250 opleidingen, nu bieden we al 1.200 opleidingen aan. Ook op het gebied van management, projectleiding en communicatie. Vanuit heel BAM Infratechniek volgen nu 1.700 mensen bij ons een opleiding.’

De opleidingscoördinator participeert daarnaast samen met een aantal andere bedrijven in de opleiding Associate Degree (AD) Installatietechniek van de Haagse Hogeschool. Hij praat mee over de inhoud en geeft onder andere het vak communicatienetwerken. ‘AD is een pittige, tweejarige duale opleiding. Onze twee medewerkers die de opleiding volgden, konden hierdoor een carrièrestap maken. Bovendien leerden ze bij deze opleiding naast elektrotechniek ook werktuigbouwkunde en klimaattechniek. Handig, omdat we bij glasvezelnetwerken eveneens de benodigde wijkcentrales bouwen.’

Ook andere installatietechnische opleidingen houdt Kraan nauwlettend in de gaten. ‘De goede studenten proberen we via een stage binnen te halen en daarna een baan aan te bieden.’

Integrale installateur

Minder bezorgd over de instroom is Roland Verbrugge, accountmanager bij Avans+ uit Breda. De laatste jaren schommelt het aantal nieuwe studenten voor de P-HIT, HIT-W en HIT-E-opleiding in Breda tussen de 20 en 28. Op een kleine dip door de recessie na, verwacht hij dat daar weinig verandering in komt. Het totale aantal studenten ligt op ongeveer 75. Avans+ biedt daarnaast als enige hogeschool een 1,5-jarige postbacheloropleiding koudetechniek aan.

Ook bij de Bredase hogeschool is het bedrijfsleven volop betrokken, zowel via de opleidingsadviesraad als door het leveren van docenten. ‘De opleiding is daardoor van een vakopleiding meer een beroepsopleiding geworden. Studenten leren hun vak in een bredere (bouw)context te plaatsen, kunnen risico’s overzien en verantwoording dragen.’

Avans+ gaat zich nu richten op de IIO, de Integrale Installatietechnisch Ontwerper. Iemand met dit diploma is een gesprekspartner voor ontwerpers, constructeurs en projectmanagers. ‘Alleen door buiten het vakkader te denken, kan bouwend Nederland in de toekomst nog complexe projecten binnen redelijke tijd en met beheersbare kosten adviseren en uitvoeren. Dat vereist permanente educatie. Onze uitdaging bestaat uit het ontwikkelen van korte, kwalitatief hoogwaardige opleidingen die goed aansluiten op de wensen van de branche. Op langere termijn is vooral het werven, binden en boeien van mensen in de techniek belangrijk, anders dreigt een enorm tekort aan goede techneuten.’

HBO'ERS MAKEN GRAAG CARRIERE
In principe zijn er tot 2014 voldoende afgestudeerde hbo’ers techniek beschikbaar, behalve in de regio Zuid-Holland. Toch klagen installatiebedrijven nu al dat zij hun vacatures op dit niveau moeilijk kunnen vervullen. Dat komt omdat afgestudeerde installatietechnici vrijwel allemaal een baan buiten de sector vinden. Ook gediplomeerden van andere techniekopleiding kiezen zelden voor een baan in de installatiesector. Afgestudeerde hbo’ers laten weten dat zij vooral opleidings- en carrièremogelijkheden bij een werkgever belangrijk vinden. De installlatiebranche moet zich dus al tijdens de studie bij de studenten profileren met duidelijke loopbaanperspectieven en aantrekkelijke stages. Ook het interne potentieel biedt kansen: mbo’ers die al in dienst zijn en verder willen groeien.

Bron: trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2010, ITS/Otib.

Vijver vergroten

Volgens programmadirecteur Bert-Jan Kollmer van de techniekopleidingen bij hogeschool InHolland in Alkmaar ondervinden installatiebedrijven in zijn regio dat tekort nu al. ‘Onze regio kent voornamelijk mkb-bedrijven en ook die realiseren zich dat je medewerkers op een hoog niveau nodig hebt als je wilt innoveren. Wij bieden een brede opleiding installatietechniek aan waarin naast elektrotechniek ook koudetechniek is opgenomen. We leggen de nadruk op de integratie van technische vakgebieden en multidisciplinair werken. Onze studenten worden geen installateur maar engineer.’

Komend schooljaar stromen bij de hogeschool zo’n dertig tot veertig studenten in. Meer dan in voorgaande jaren, maar volgens Kollmer nog steeds te weinig. ‘Gezien de vraag zouden wij graag het dubbele binnenhalen.’ Hij werkt daarom niet alleen samen met het bedrijfsleven, maar ook met de gemeente Alkmaar in de Taskforce Techniek en het kennisplatform Paviljoen 2030. ‘De regionale Taskforce Technologie Onderwijs Arbeidsmarkt (TTOA) gaat ons helpen. Onderwijs en bedrijfsleven moeten dit probleem samen aanpakken. Eerst moeten we met elkaar de vijver vergroten, daarna kunnen we prettiger vissen.’

Voortdurend kennis bijhouden

Imtech Nederland heeft sinds september 2009 de eigen Imtech Academy. ‘Medewerkers kunnen hier trainingen volgen die naar een hbo-diploma op bachelorniveau leiden’, vertelt Susan Wijnands, projectmanager hrm. Wijnands is de bedenkster en ontwikkelaar van deze academie. Fontys Hogescholen en IPV Opleiding & Training zijn er ook bij betrokken.

Bij de technisch dienstverlener heeft 35 procent van de 4.300 medewerkers een hbo-achtergrond, verdeeld over alle divisies. Maar het bedrijf wil nog meer hbo’ers binnenhalen, vooral de studenten die elektrotechniek kunnen combineren met werktuigbouwkunde en bedrijfskunde. ‘Die zaken missen we vaak bij afgestudeerde hbo’ers van een andere opleiding. Ook zijn zij minder goed op de hoogte van de jongste technische ontwikkelingen. Wij vullen daarom de 20 procent vrije ruimte in met specifieke Imtech-modules en onze eigen vakexperts. Fontys heeft dat voor ons mogelijk gemaakt.’

Behalve de verkorte hbo-opleiding biedt de Imtech Academy ook kortdurende trajecten aan, onder andere via Hogeschool Utrecht, bijvoorbeeld voor projectmanagement, onderhoudstechnologie, calculatie en werkvoorbereiding. ‘Zo bereiken we dat onze medewerkers voortdurend hun kennis bijhouden zonder dat we ze overvragen.’ Doorstromen kan. Niet alleen naar de eigen hbo-opleiding, zoals de post-hbotraining voor maintenance engineering en utiliteit, verzorgd door Avans+, maar ook naar andere, bestaande opleidingen. Wijnands heeft nog wel een idee hoe het imago van de installatietechnische opleidingen kan worden verbeterd. ‘Noem het technische bedrijfskunde E en W, dat klinkt modern en het schrikt niet af, zoals de omschrijving ‘engineer’ dat wel doet. Je moet de juiste toon vinden om de eerste belangstelling te wekken.’ Die interesse is hard nodig. ‘Als we Nederland als kennisland willen behouden, hebben we minder handjes nodig en meer kwaliteit. Of dat lukt, hangt niet alleen van het onderwijs af. Het bedrijfsleven moet zijn aandeel leveren. Daarom zitten wij ook in klankbordgroepen van andere opleidingen en stimuleren we medewerkers om naast hun werk ook gastdocent te worden. Op termijn staat de Imtech Academy daarom ook open voor personeel van andere installatiebedrijven.’