Mei 2011
Duizenden onveilige rookgasafvoeren
Ondanks de strenge regelgeving, strikte montagevoorschriften en sanering van open systemen in woningen maakt koolmonoxide nog met enige regelmaat slachtoffers. Naar aanleiding van een dodelijk ongeluk in Gorinchem verrichtte Van Rooij loodgieters- en installatiebedrijf onderzoek. De oorzaak, lekkende verbindingen in de rookgasafvoer, zou wel eens in duizenden andere rookgasafvoeren kunnen optreden.
In opdracht van de gemeente Gorinchem heeft Van Rooij Loodgieters- en Installatiebedrijf onderzoek verricht naar de oorzaak van het vrijkomen van koolmonoxide in een appartementencomplex in Gorinchem. De situatie deed zich afgelopen januari voor en daarbij kwam een 31-jarige man om het leven. De oorzaak van het fatale ongeluk had het installatiebedrijf snel in beeld: de rookgasafvoer van de ketel was in de schacht losgeraakt. Direct na deze conclusie stelde de installateur zichzelf een volgende vraag: als dit ongeluk in dit complex kan gebeuren, hoeveel bewoners van andere appartementencomplexen lopen dan wellicht een vergelijkbaar risico op een vergiftiging door koolmonoxide? Immers het rookgasafvoersysteem, zoals dat in het Gorinchemse complex is gemonteerd, is elders in Nederland in vele duizenden andere woongebouwen toegepast.
‘De schrik sloeg me om het hart,’ vertelt Jaap van Rooij, eigenaar van het gelijknamige installatiebedrijf. ‘Het ongeluk gebeurde in een complex met ongeveer zestig woningen. Na dit dodelijke ongeval hebben we in opdracht van de gemeente de veiligheid van het rookgasafvoersysteem in het hele complex grondig onderzocht. In hetzelfde complex hebben we nadien nog twee locaties gevonden waar een soortgelijk ongeluk had kunnen plaatshebben. En dan hebben we het alleen nog maar over risicovolle situaties in een enkel gebouw.’
Hoogwaardige kwaliteit
Het flatgebouw waarin het fatale ongeluk plaatsvond is circa twintig jaar geleden opgeleverd. Het complex staat bekend als een gebouw van een hoogwaardige bouwkwaliteit. Bij de aanleg van de rookgasafvoerkanalen is destijds – in overeenstemming met de toen gebruikelijke montagewijze – gebruikgemaakt van dikwandig aluminium. De delen werden onderling gekoppeld met verbindingen waarin rubber was aangebracht. Het rubber blijkt een van de boosdoeners te zijn. ‘Na twintig jaar verliest dat door uitdroging zijn flexibiliteit, waardoor ook de kwaliteit van de afdichtingen achteruit gaat. Als vervolgens de kanalen niet deugdelijk zijn gemonteerd of, zoals wij hebben geconstateerd, de kanalen helemaal niet zijn gebeugeld, kunnen de verschillende delen gemakkelijk uit elkaar schuiven.’
Het falende rookgasafvoersysteem, zoals dat in Gorinchem is toegepast, behoorde twintig jaar geleden tot de alledaagse installatiepraktijk. ‘Ik heb het zelf ook heel veel toegepast. Voor zover ik het me herinner heb ik wel alles keurig gebeugeld, maar na dit ongeluk ben ik zo geschrokken dat ik al die systemen zelf wil inspecteren. Ik moet er niet aan denken dat er een ongeluk gebeurt in een woning waarin ik ooit heb gewerkt.’
Niet bevestigd
De rookgaskanalen in de betreffende schacht waren niet aan de schachtwand bevestigd. Het is achteraf lastig om vast te stellen waarom bij de montage is besloten de leidingen niet te beugelen. Wellicht heeft de monteur naar eer en geweten gehandeld en gedacht dat alles veilig zou zijn, omdat de kanalen door de aansluitingen op de individuele ketels toch wel stevig op hun plaats zouden blijven. Geen onlogische redenering, want eenmaal weggewerkt in de schacht zijn de mechanische krachten die op de rookgasafvoeren worden uitgeoefend minimaal.
Het blijft gissen, maar mogelijk heeft de monteur onderschat welke mechanische belasting de kanalen uitoefenen door hun eigen gewicht. Wanneer in een drie- of vierlaagse bouw de leidingen niet goed zijn bevestigd en het hele gewicht van de rookgasafvoer op de verbindingsmof in de schacht ter hoogte van het onderste appartement drukt, dan is het risico van bezwijking zeker aanwezig.
‘Het korte stukje rookgasafvoer dat in de schacht horizontaal loopt, het gedeelte vanaf de ketel naar de verticale rookgasafvoer, zal zelden zijn gebeugeld,’ zegt Van Rooij. ‘Maar juist die aansluiting zal door uitgedroogde rubbers als eerste bezwijken wanneer er wat wordt gewrikt om bij vervanging van de ketel een nieuwe aansluiting te realiseren.’
Ketelvervanging
Dat de problemen bij deze systemen juist na vijftien tot twintig jaar optreden, is volgens Van Rooij wel verklaarbaar. ‘Na die periode zijn de rubbers in de moffen uitgedroogd en functioneert de afdichting niet meer optimaal. Maar intussen is de ketel ook aan vervanging toe. Om de rookgasafvoer van de nieuwe ketel op het bestaande collectieve afvoersysteem aan te sluiten, zal een monteur misschien wat moeten wrikken. Een kleine beweging aan het uiteinde van de buis kan in de schacht een forse beweging teweegbrengen, waarna de verbindingen bezwijken.’
Bij het onderzoek in het Gorinchemse appartementencomplex heeft het installatiebedrijf in alle twintig schachten gaten geboord. Met endoscopisch onderzoek werden vervolgens alle systemen geinspecteerd. Op de twee plaatsen waar het rookgasafvoersysteem ernstig lekte, is het probleem onmiddellijk hersteld. Daarna heeft het installatiebedrijf alle schachten geopend om de rookgasafvoeren te beugelen en de falende verbindingsmoffen te vervangen.
|
Signalen waren er al
Het dodelijke venijn van koolmonoxide zit hem in de eigenschap dat het gas reukloos is. Het slachtoffer in Gorinchem bleek – achteraf bezien – al wekenlang signalen te hebben gegeven dat er iets grondig mis was met de rookgasafvoer. Na het fatale ongeluk wisten mensen uit zijn omgeving te vertellen dat de man het binnenshuis al enige tijd niet prettig had. Als hij vervolgens een ommetje maakte, knapte hij weer op. Ook bleken zijn ouders hem enkele weken eerder in de woning te hebben opgewacht, maar toen de zoon wat later thuis kwam dan voorzien, trof hij hun slapend in de woonkamer aan. Het zal bijzonder lastig blijken om dergelijke signalen op de juiste waarde te schatten. ‘Maar de gebeurtenis in Gorinchem moet beslist aanleiding zijn voor installateurs om heel goed na te denken over het aansluiten van een nieuwe ketel op een bestaande rookgasafvoer in een schacht’, aldus Van Rooij. ‘Een installateur kan niet meer onnadenkend een nieuwe ketel op hangen, want nieuwe ketels leveren in het rookgasafvoersys teem meer overdruk op dan oude ketels.
|
Groot gat
Wanneer de leidingschacht bouwkundig in orde is, is het risico op een koolmonoxidevergiftiging ook bij een lekkende rookgasafvoer niet onmiddellijk aanwezig. Immers, het giftige rookgas zal niet door de leidingschacht heen de woningen kunnen binnendringen. Wat de situatie in Gorinchem zo ernstig maakte, was dat er waarschijnlijk al tijdens de bouw een opening in de schacht was aangebracht, die aan het oog van de bewoner was onttrokken. In de schacht waren niet twee aparte sparingen aangebracht, maar liepen de twee pijpen van rookgasafvoer en luchttoevoer door een gezamenlijk groot gat. Door de overdruk die ventilerende ketels veroorzaken, zijn de rookgassen de appartementen ingeblazen. Van Rooij: ‘Het grote gat kan een bouwgebrek zijn, maar evenmin is uitgesloten dat het bij de montage van de rookgasafvoer is aangebracht om daarmee voldoende manoeuvreerruimte te verkrijgen.’
Tekst en fotografie: Mari van Lieshout