Mei 2025
‘Een toekomstbestendig binnenklimaat begint bij logische keuzes en maatwerk’
Interview met Johan Kaspers, specialist energie en duurzaamheid Nieman Raadgevende Adviseurs
We zijn druk bezig met het verduurzamen van onze woningen: we isoleren, installeren warmtepompen
en beperken de warmtevraag. Maar daarmee creëren we ongemerkt een nieuw probleem: oververhitting. De zomers worden warmer en onze huizen houden die hitte net zo goed vast als dat ze de koude in de winter buiten houden. Volgens Johan Kaspers van Nieman Raadgevende Adviseurs is het tijd om ook de koelbehoefte serieus te nemen. Want comfortabel en duurzaam wonen vraagt om slimme keuzes voor álle seizoenen. Hoe doe je dat, zonder te vervallen in symptoombestrijding met airco’s?'
We isoleren volop en warmtepompen zijn sterk in opmars. We doen er alles aan om de warmtevraag zo laag mogelijk
te houden. Volgens Johan Kaspers, specialist energie en duurzaamheid bij Nieman Raadgevende Adviseurs, vergeten we juist ook naar de koelbehoefte te kijken. 'De zomers worden alsmaar warmer, met soms extreem hoge temperaturen. Verduurzamen betekent dat we de warmte in de winter zoveel mogelijk binnen moeten houden. Een prettig binnenklimaat daarentegen vereist aanvullende installatietechnische maatregelen om ’s zomers het hoofd koel te kunnen houden. Maar ik denk dat we ook buiten het eigen vakgebied moeten kijken. Bijvoorbeeld naar bouwkundige maatregelen om zoveel mogelijk warmte buiten te houden.’
Een aangenaam binnenklimaat vraagt dus zowel om investeringen voor de winterperiode als voor de zomerperiode. Is dat niet onbetaalbaar?
‘Dat is de ultieme vraag: hoe doen we het allemaal goed? Laat ik voorop stellen dat we vooral gericht zijn op de verduurzaming voor het winterseizoen. We isoleren om in de winter de warmtevraag – en zo de stookkosten – laag te houden. Als direct gevolg van al dat isoleren, blijft de warmte als die eenmaal binnen is langer binnenshuis hangen, waardoor in andere seizoenen de koelbehoefte toeneemt.’
‘De huidige discussie gaat erover of we dan wel moeten isoleren. Natuurlijk blijft isolatie een goed idee, maar neem daarbij meteen de vraag mee hoe we in het voorjaar en de zomer de warmte uit de woning houden. Want enkel door de effecten in alle seizoenen mee te nemen, krijg je een binnenklimaat dat zowel comfortabel, duurzaam, energiezuinig áls betaalbaar is. Die stijgende koelbehoefte is zichtbaar in het feit dat het merendeel van de geïnstalleerde airco’s afgelopen jaren zijn geplaatst, zo blijkt uit onderzoek van TNO.’
‘Het gemak van airco of een klimaat-beheersingssysteem zorgt dat we verwend zijn met constante temperaturen’
Hoe doe je dat? Die effecten van alle seizoenen meenemen en in elk seizoen een aangenaam binnenklimaat creëren?
‘We moeten ten eerste af van de gedachte die bij veel mensen leeft dat een airco alles oplost. Het plaatsen van een airco is symptoombestrijding. We vergeten vaak om de opwarming te voorkomen, bijvoorbeeld door zonwering en slim gebruik van ramen.'
'Ten tweede is het goed te beseffen dat de locatie van een gebouw een belangrijke rol speelt bij het voorkomen van opwarming of afkoeling. Op basis van klimaatscenario’s van het KNMI voerde Nieman onlangs onderzoek uit op basis van uurlijkse data van het te verwachten klimaat in Nederland in vakken van 12 x 12 km. Daaruit blijkt dat er grote verschillen zijn tussen kustregio’s en het binnenland. Ook in stedelijke gebieden, zonder veel groen, gedraagt een woning zich anders dan in de buitengebieden. Dat is een belangrijke constatering, want in rekenmodellen voor bijvoorbeeld energieprestatieberekeningen en het Energielabel gaan we nu nog uit van één klimaat voor heel Nederland.’
‘Een derde uitdaging zit ’m in ons eigen adaptieve vermogen. Het gemak van een airco of klimaatbeheersingssysteem zorgt ervoor dat we als consument verwend zijn met constante temperaturen. Het opvangen van eventuele pieken met ons eigen lijf wordt daardoor steeds moeilijker.’
‘En als laatste is er ook een verantwoordelijkheid in de bouw- en installatiesector . Bouw- en installatiebedrijven voeren naar mijn idee vaak netjes de wens van de klant uit, terwijl zij de consument vanuit hun expertise zouden moeten adviseren over hoe het ook anders kan.’
Heeft u tips hoe installateurs betere adviseurs kunnen worden als het gaat om het binnenklimaat?
‘De ‘Ladder van Koeling’ vormt het begin van het vinden van een oplossing. Die stelt dat je de koelvraag al kan beperken door te zorgen voor een verkoelende omgeving, met bijvoorbeeld bomen, een groen dak of groene gevel. Een volgende stap is het weren van de warmte met behulp van screens of overstekken. Daarna komt passief koelen en tot slot - als allerlaatste stap pas - duurzame, actieve koeling in de vorm van een warmtepomp of airco.’
‘Veel te gemakkelijk scheren we alle gebouwen overal in Nederland over één kam. Elk pand op zijn eigen locatie heeft echter specifieke eigenschappen en dus (on)mogelijkheden voor een comfortabel binnenklimaat. Een toekomstbestendig binnenklimaat begint bij het maken van logische keuzes en locatie-afhankelijk maatwerk. Bij dat laatste kun je denken aan instellingen waar bijvoorbeeld kwetsbare personen wonen, zoals ouderen of zieken. Daar moet je andere comfortgrenzen hanteren.’
Welke voordelen heeft het werken volgens de ‘Ladder van Koeling’?
Voordeel van deze ladder is dat je met de eerste drie stappen inspeelt op één van de eerdergenoemde uitdagingen: ons veranderende adaptieve vermogen. Doordat we op kantoor, in de auto en ook steeds vaker thuis de temperatuur heel exact kunnen instellen, verliezen we het vermogen om ons aan te passen aan de buitentemperatuur. Installeer je thuis een vorm van zonwering of laat je een boom het directe zonlicht blokkeren, dan zal de temperatuur binnenshuis veel langzamer oplopen. Dat geeft je als bewoner de tijd om te acclimatiseren en maakt de roep om drastische technische maatregelen kleiner.’
‘Dat scheelt niet alleen in de financiën. Het is ook een energiezuinigere en duurzamere oplossing dan gelijk maar weer een warmte- en/of koudeopwekker toevoegen aan het huishouden. Leidt dat nog niet tot een comfortabel binnenklimaat, pas dan komt wat mij betreft extra koeling om de hoek kijken.’
‘De airco biedt door koeling en ontvochtiging weliswaar een prettig klimaat, maar de keerzijde is dat de binnentemperatuur te ver afwijkt ten opzichte van buiten. De stimulans om warmtewerende maatregelen te treffen, verdwijnt dan naar de achtergrond.
'Een airco in combinatie met zonnepanelen heeft overdag door een goede koppeling een beperkte netbelasting. Maar wat opvalt in de klimaatscenario’s is dat het aantal warmere nachten gaat toenemen. Juist ’s nachts zijn we thuis en wordt koeling ingezet. Dan levert een airco toch een belasting van het elektriciteitsnet op. Met een watergevoerd koelsysteem kan de massa van de woning worden gekoeld en kan de woning langduriger op een constante temperatuur blijven met lagere piekbelastingen.’
‘Installateurs moeten zich verdiepen in de toekomstscenario’s’
U noemt nu allemaal specifieke oplossingen per woning. Zijn er ook grootschaligere oplossingen?
‘Ja, dat zijn namelijk warmte- en koudenetten. Dat zijn oplossingen die hoog scoren qua duurzaamheid, maar wel een grotere investering vragen. Maar binnen stedelijke gebieden waar de koudebehoefte het grootste is, zie ik daarvoor wel serieuze mogelijkheden. Het brengt tegelijk wel uitdagingen met zich mee. Enerzijds omdat je dit enkel als collectief, dus als wijk, gemeente of woningcorporatie, kunt laten slagen. Ook heb je een grote partij nodig die het moet aandurven om hiermee aan de slag te gaan. En je kunt woningen niet van het ene op het andere moment aansluiten op warmte- en koudenetten . Je zult daarvoor de afgiftesystemen op de nieuwe situatie moeten aanpassen.’
Maken installateurs ook deel uit van al die oplossingen?
‘Als het om bestaande woningen gaat, staan zij aan het begin van al deze aanpassingen. Of ze dat ook beseffen en of ze er deel van willen uitmaken, dat is vraag twee. Het vergt van hen namelijk een andere denk- en werkwijze. In plaats van direct de wens van de bewoner op te volgen, moeten ze eigenlijk eerst samen met de bewoners kijken wat er aan andere passieve maatregelen te nemen is. Blijven er aan het einde van die checklist geen mogelijkheden over, kijk dan naar koeling met behulp van een technisch toestel. Wel met de kanttekening dat je als installateur de bewoner uitlegt wat het effect is op de energierekening en directe omgeving, nu en in de toekomst.’
Wat moeten installateurs vooral wel en wat niet doen?
‘Wat ze dus zeker wel moeten doen, is zich verdiepen in de toekomstscenario’s. Waarmee krijgen hun klanten tussen 2030 en 2050 te maken? Met welke passieve maatregelen kunnen zij aan de huidige warmte- en koudevraag voldoen? Wat heeft die klant dan over 25 jaar nodig? Schets hen een beeld waarin een technische installatie de laatste stap is, en niet de eerste. Wanneer er dan echt koeling nodig is, onderzoek dan de haalbaarheid van alternatieven op een airco, rekening houdend met een koelbehoefte die komende 25 jaar zal verdubbelen.’
Tekst: Laura Timmermans
Fotografie: Wouter van Middendorp