Mei 2024
‘Energieopslag is een noodzakelijke schakel, niet het doel’
Interview met Maarten van den Heuvel, voorzitter Energy Storage NL
De energietransitie is in volle gang en vraagt het maximale van het energienet. Volgens Maarten van den Heuvel, voorzitter van brancheorganisatie Energy Storage NL, redden we het niet zonder energieopslag. ‘Het afschakelen van duurzame energiebronnen is, gezien de energietransitie, zonde. In plaats daarvan kunnen we beter zoeken naar een efficiëntere manier om vraag en aanbod met elkaar te koppelen, zonder verlies van duurzame energie.’
Dat energieopslag nodig is voor het slagen van de energietransitie staat voor Maarten van den Heuvel buiten kijf. Hij merkt daarbij op dat energieopslag niet het doel is, maar het middel om de transitie te laten slagen. Hoe staat het er volgens de voorzitter van Energy Storage NL nu voor wat betreft energieopslag, wat zijn de trends en ontwikkelingen en welke uitdagingen moeten we overwinnen voor een rooskleurige energietoekomst?
Laten we bij het begin beginnen. Wat is de stand van zaken omtrent energieopslag?
‘Er is nu heel veel aandacht voor batterijen, met name lithium-ion-batterijen. Toch heeft deze techniek ook zijn minpunten. Een kenmerk van deze batterij is bijvoorbeeld dat ze – ook wanneer je ze niet gebruikt – langzaam leeglopen. Daarnaast kunnen ze voor slechts enkele uren energie kunnen opslaan. Andere opslagmethoden bieden dan meer mogelijkheden. Zo kan warmte al voor een veel langere periode worden opgeslagen, afhankelijk van de gebruikte techniek. Bijvoorbeeld in moleculen, zoals waterstof of groen gas. Deze duurzame energiedragers krijgen nu wel meer aandacht dan een paar jaar geleden, maar ze worden nog steeds onvoldoende op waarde geschat voor ons nieuwe duurzame energiesysteem.’
‘Momenteel wordt vooral ingezet op het verzwaren van ons elektriciteitsnet. Dat is heel hard nodig, al hadden we daar al jaren geleden mee moeten beginnen. We hebben een steeds grotere netcapaciteit nodig om productiepieken van groen opgewekte energie op te vangen. We zouden bij voorkeur energie moeten gebruiken op het moment dát en op de plaats wáár deze wordt opgewekt. Het simpelste voorbeeld is dat je thuis de wasmachine aanzet en de auto oplaadt als de zon schijnt en jouw panelen gratis stroom produceren. Maar er is vooral ook flexibiliteit nodig. Dit kan door energieproductie en -consumptie van consumenten en bedrijven onderling op elkaar af te stemmen. Dat neemt niet weg dat, naast netverzwaring, gelijktijdigheid en uitwisseling van energiestromen, we het zonder het bufferen van energie niet gaan redden.’
‘Energieopslag is nodig om duurzaam opgewekte energie op korte, middellange en lange termijn op te kunnen slaan. Hiervoor zijn er allerlei vormen en technieken beschikbaar. Voor de korte termijn in thuis-, buurt- en gridbatterijen. Voor de middellange en lange termijn in warmtebuffers, en voor de nog langere termijn is conversie naar moleculen, zoals waterstof een goede en efficiënte manier om energie op te slaan.’
‘De oplossing is combinatie van centraal en decentraal geïntegreerde technieken’
Er is nog geen centrale regie voor energieopslag. Hoe gaat u daar verandering in te brengen?
‘Energy Storage NL heeft drie pijlers. Een daarvan is het opbouwen van een netwerk met grote partijen die met elkaar om tafel gaan om zaken als energieopslag te bespreken. Daarnaast kent onze achterban inmiddels meer dan tweehonderd leden met ieder hun eigen specialiteiten. Wij willen hun competenties ontwikkelen en samen versterken. Door die kennis vervolgens als een olievlek over Nederland te verspreiden, ontstaat er meer bekendheid en hopelijk meer begrip voor alle mogelijkheden rondom energieopslag. Tot slot behartigen we de belangen van degenen die om wat voor reden dan ook nog beperkingen ondervinden in het uitvoeren van hun ideeën.’
‘Wat Energy Storage NL vooral niet wil, is roekeloos schoppen tegen de gevestigde orde. We willen offensief de krachten bundelen. Alle partijen met goede ideeën over energieopslag moeten hun innovaties delen om de vaart erin te houden. Want energieopslag is geen doel op zich, maar kan wel de doorslag geven voor het al dan niet slagen van de energietransitie
Energieopslag en de energietransitie zijn dus onlosmakelijk aan elkaar verbonden?
‘Absoluut. Het op commando kunnen in- en uitschakelen van energiebronnen zoals steenkool en gas heeft ons verwend gemaakt. We konden waar en wanneer we maar wilden energie regelen. Met hernieuwbare bronnen als de zon en wind moeten we daar anders en creatiever over nadenken, in de vorm van een combinatie van centraal en decentraal geïntegreerde technieken.’
‘Zo zijn batterijen een prima decentrale oplossing voor de korte termijn, terwijl je voor opslag over een langere periode veel beter uit de voeten kunt met centrale systemen waarin je het overschot aan opgewekte energie in de vorm van warmte kunt opslaan. Dat staat je toe om in de zomer te bufferen, zodat je in de koudere maanden kunt putten uit die opgeslagen warmte.’
Hoe kies je het juiste systeem?
‘De lokale omstandigheden zijn daarbij doorslaggevend. Het is niet zo dat als we maar voldoende batterijen plaatsen of zoveel mogelijk waterstof maken, we het probleem vanzelf oplossen. Bij een bedrijf als Tata Steel kan waterstof bijvoorbeeld dé oplossing zijn, maar dat is het dan niet automatisch ook voor andere vergelijkbare bedrijven. Elke situatie vraagt om een logische analyse van de mogelijkheden. Gaat het om een bedrijf, een enkele woning of om een heel woonblok? En waar staat het pand? Welke omgevingsfactoren kun je daar benutten? Aan de hand van verbruiksprofielen bepaal je vervolgens wat bedrijven en woongebieden aan opslagcapaciteit nodig hebben. Die rekenmodellen en vaak zelfs de uitkomsten zijn er al.’
‘Ook voor installateurs geldt dat ze met integraal denken verder komen’
Welke rol is daarbij weggelegd voor installateurs?
‘Er zijn hele goede installateurs die al nadenken over compleet nieuwe energiesystemen. Mijn ervaring leert echter dat de meesten terugvallen op hun standaardoplossingen en niet per situatie analyseren wat passend is. Met integraal denken kunnen installateurs een belangrijke bijdrage leveren. Toegegeven, voor installateurs die dit wel doen, vormt de stap na het bedenken van een vooruitstrevend energiesysteem waarin opslag is meegenomen, een uitdaging. Ze stuiten daarbij op ingewikkelde trajecten binnen (lokale) overheden, inclusief alle vergunningen die erbij komen kijken.’
Wat is er nog nodig voor een rooskleurige toekomst van energieopslag?
‘Snelheid, integraal denken, een gelijk speelveld en een regiefunctie vanuit de overheid. Hoewel dat laatste momenteel door de vorming van een nieuw kabinet enigszins tot stilstand is gekomen. Het uitvoeren van die regiefunctie vraagt om het samenbrengen van de enorme hoeveelheid versnipperde kennis bij heel veel partijen en zorgen dat alle partijen gaan samenwerken. Het gelijke speelveld heeft vooral betrekking op de 65 procent korting die Tennet momenteel geeft op transporttarieven voor op het hoogspanningsnet aangesloten batterijen. Dit is een hele mooie korting waardoor al verschillende projecten van de grond komen. Maar als we kijken naar de landen om ons heen is de business case daar beter. Daar bieden ze vaak een 0-procent tarief, ofwel 100 procent korting. Van een gelijk speelveld kun je daarom hier niet spreken.
‘Binnen de Nederlandse grenzen zie ik ook nog wel verbeterpunten op het gebied van het blijven stimuleren van nieuwe initiatieven. Technologisch zijn we al ontzettend ver. Voor pilots en demo’s is altijd tijd, ruimte en geld beschikbaar. Maar zodra startups groeien richting een scale-up wordt het ineens lastiger, want dan vallen ze niet langer binnen bepaalde (subsidie)regels. Om in de toekomst toch van die technologische oplossingen te kunnen profiteren, zullen we deze technologieën moeten blijven ondersteunen.’
Welke uitdagingen moeten daarbij nog overwonnen worden?
‘Transparantie in data. Weten waar netcongestie plaatsvindt, zorgt ervoor dat we weten waar batterijen nodig zijn en welke locaties beter geschikt zijn voor andersoortige opslag. Tot nu toe krijgen we lastig inzicht in die gegevens, wat het proces vertraagd. De leercurve is een andere uitdaging. We merken namelijk dat er, vooral bij beleidsmakers, nog gebrek aan kennis is. Gelukkig laten bedrijven als SemperPower, Hocosto, Novar en Repowered zich daardoor niet afremmen om grote opslagprojecten te starten. Doordat die projecten, ondanks alles, van de grond komen, zie ik de toekomst van energieopslag positief in.’