Maart 2012
Gezondheidscentrum Lunteren integreert gezondheid en techniek
Het nieuwe gezondheidscentrum in Lunteren is een schoolvoorbeeld voor zowel de gezondheidszorg als de installatietechniek. Dit alles dankzij de vergaande samenwerking en afstemming tussen aanbieders van gezondheidszorg, maar ook tussen technieken en systemen binnen een duurzame KNX-installatie.
Aan de bosrijke rand van Lunteren staat het gloednieuwe gezondheidscentrum, in de vorm van een uitvergrote schaapskooi. De eerste fase van het gebouw werd in november 2011 geopend en is 1.350 m2 groot. De bouw van de tweede fase start in maart 2012 en biedt straks 600 m2 extra ruimte voor zorgaanbieders. Het idee is niet nieuw: aanbieders van gezondheidszorg die op één plek bij elkaar kruipen om mensen efficiënter en beter gestroomlijnd van dienst te zijn. In dit geval zijn er zestien gebruikers, variërend van een apotheker en huisartsen tot een logopedist en een fysiotherapeut. Het unieke van dit gezondheidscentrum is de keuze van de opdrachtgever voor een vrijwel compleet pakket van technische infrastructuur, bestuurd door gebouwautomatisering op basis van KNX.
Samenwerken
De opdrachtgever is in dit geval een bouwcombinatie, waarin onder andere de plaatselijke apotheker deelneemt. Als ICT-specialist is de apotheker de voortrekker van het technisch vernuft in het verzamelgebouw. Installatiebedrijf Van Maanen bracht de ideeën aan, de apotheker enthousiasmeerde de bouwcombinatie. De oorspronkelijk geplande traditionele installatie werd in de plannen al vrij snel van tafel geveegd voor een slimme KNX-installatie. Dit vanwege drie redenen: allereerst omdat de bouwers ambitieuze plannen hadden op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing. Ten tweede omdat het de enige manier was om flexibel gebruik van de ruimten te garanderen. En tot slot zagen de partijen KNX als de ideale ‘beheerder’ van het nieuwe pand, aangezien er geen budget was om een receptie te laten bemannen of de toegang tot het terrein en de verschillende ruimten te laten bewaken. Met KNX gaat dat nu allemaal volautomatisch.
Hightech
Wat kan er nu eigenlijk niet in het hightech verzamelgebouw? Werkelijk alle functies zijn gekoppeld binnen de KNX-installatie die verbinding maakt met IP. Verlichting en klimaatbeheersing, toegangscontrole, intercom en telefonie, brandmelding en digitale bewegwijzering zijn vergaand geïntegreerd. Zo kan het dat een regiotaxichauffeur op afstand het hek van het terrein opent als hij van tevoren zijn rijschema op het centrale systeem heeft ingegeven. Automatisch komt op een scherm in de wachtruimte de melding ‘Mevrouw Jansen, uw taxi komt er aan’ zodat ze niet langer dan strikt noodzakelijk buiten hoeft te wachten. Hetzelfde scherm geeft aan waar de verschillende zorgverleners op dat moment zijn te vinden, gevoed door het geïntegreerde reserveringssysteem.
De logopedist krijgt toegang tot het pand én de gehuurde flexruimte. Dit werkt via een vingerscan waarmee de zorgprofessional ook weer alleen toegang krijgt tot zijn of haar eigen dossierkasten. Als ’s middags de Cesartherapeut gebruikmaakt van dezelfde ruimte, is het via het centrale reserveringssysteem duidelijk dat nu meneer A in plaats van meneer B naar binnen mag en ook alleen van zijn eigen opbergruimte gebruik kan maken. De laatste die vertrekt, schakelt met de alles-uitfunctie het hele pand in de energiezuinige stand en stelt het alarm in werking.
In noodsituaties kan een dieselaggregaat de boel overnemen.
Duurzaam gebouw
Duurzaamheid komt terug in alles. Zo kent het gebouw geen gasaansluiting, maar zorgt aardwarmte via warmtepompen voor de verwarming en koeling van de vloeren. Het klimaat wordt energiezuinig geregeld door het KNX-systeem. Per ruimte kunnen de gebruikers individueel bijsturen. Warm water komt van energiezuinige doorstroomboilers.
In het hele pand is uitsluitend duurzame ledverlichting aangebracht. De keuze voor thin clients bracht het energiegebruik ook nog eens aanzienlijk omlaag, terwijl nieuwe gebruikers nu gemakkelijker zijn aan te sluiten dan in het geval van ‘dikke’ pc’s met een hoog stroomverbruik. Ook zijn er al voorbereidingen getroffen om in een volgende fase zonnepanelen op het dak te plaatsen, om zelf stroom te kunnen opwekken.
Ondanks de vele en complexe elektrotechnische functies die in het pand zijn toegepast, koos de installateur voor een veel kleinere aansluiting op het elektriciteitsnet dan eigenlijk nodig zou zijn. Wijnand van Maanen: ‘In plaats van 125 A hebben we 80 A aangevraagd. Dat leverde de opdrachtgever een eenmalige besparing op de aansluitingskosten op van 18.000 euro. Omdat ze nu nog net binnen het kleinverbruik vallen, scheelt het hen ook maandelijks in kosten. Het betekent wel dat we dat installatietechnisch moesten opvangen. In de eerste plaats natuurlijk door alle installaties en functies energiezuinig uit te voeren en in te stellen met KNX. Daarnaast hebben we gekozen voor het gebruik van een dieselaggregaat die de boel kan overnemen in noodsituaties.’ Noodsituaties kunnen zich bijvoorbeeld voordoen als tijdens een koude winter 90 procent van het maximale stroomverbruik wordt bereikt. Al bij 80 procent van het maximum verbruik gaat er een waarschuwende sms naar de systeembeheerders, de apotheker en Van Maanen. Het systeem schakelt automatisch apparaten uit die niet van vitaal belang is en de beheerders kunnen daar nog andere functies aan toevoegen.
Bij 90 procent slaat KNX de noodbel en schakelt het systeem automatisch het aggregaat in. Het aggregaat – goed voor 150 A – loopt eerst even synchroon mee en neemt dan tijdelijk de volledige stroomvoorziening over. ‘Niemand zal daar iets van merken’, geeft Van Maanen aan. ‘Het systeem heeft als bijkomend voordeel dat we met het koelwater van het aggregaat het pand weer kunnen verwarmen, zodat het toch rendabel blijft.’
Alle gebouwfuncties zijn gekoppeld aan de KNX-installatie.
Goedkoper
Eén van de gebruikers van het nieuwe pand is Guido Brethouwer. Zijn organisatie, Keten4Care, stimuleert samenwerking in de gezondheidszorg, zodat alle soorten zorg voor één patiënt zo goed mogelijk op elkaar worden afgestemd. Daarnaast helpt hij de Stichting Beheer Gezondheidscentrum Lunteren bij de huisvesting.
Brethouwer is onder de indruk van de installatietechnische ‘kunstjes’ die zijn toegepast. ‘In het begin dacht ik dat domotica en KNX leuke hebbedingetjes voor wizzkids waren. Pas toen we met Van Maanen gingen kijken bij een filiaal van Albert Heijn en daar een vingerscansysteem zagen, waar ook zestienjarige vakkenvullers mee overweg kunnen, ging er een knop om.’ Brethouwer komt in zijn werk bij gezondheidscentra in heel Nederland. Zoiets als in Lunteren heeft hij nog nooit gezien. ‘Een zo vergaande samenwerking van technieken en systemen heb ik nooit eerder aangetroffen. KNX geeft ons hier de kans om slimme dingen te doen met energie en om het gebouw slim te beheren zonder daar menskracht voor in te zetten. Aan het eind van de dag ben je daardoor gewoon veel goedkoper uit.’
Bewaking ‘gewone’ koelkast
Het is voor kleine zelfstandigen vaak moeilijk om een vaste, eigen ruimte te huren in een gezondheidscentrum. Die ruimten zijn vaak groot en duur. In Lunteren biedt het gezondheidscentrum flexruimten aan. Eén ruimte kan in dagdelen aan meerdere gebruikers worden verhuurd.
Brethouwer: ‘Die flexibiliteit krijgen we grotendeels door de vergaande gebouwautomatisering. Iedereen krijgt zijn eigen privileges toegekend en het KNX-systeem bewaakt overkoepelend de veiligheid en energiezuinigheid van het pand. Als een buurtzorger ’s nachts iets moet ophalen, kan hij of zij met de vingerscan naar binnen, gaat de verlichting alleen aan in de buurtzorgruimte en blijven alle andere alarmdelen in tact. De apotheker krijgt een melding als de koelkast waarin hij dure medicijnen bewaart niet goed werkt, zodat hij snel kan ingrijpen. Daardoor heeft hij geen supersonische, dure koelkast met ingebouwde alarmfunctie hoeven aanschaffen.’
Natuurlijk was het voor een aantal gebruikers even wennen om met vingerscanners in plaats van met sleutels te werken. ‘Maar,’ zegt Brethouwer, ‘het dwingt je om goed na te denken over wie je wel of geen toegang verleent tot je eigen pand, terwijl het systeem natuurlijk op elk moment aanpassingen accepteert.’
De integrale KNX-installatie zorgt voor optimaalgemak, comfort en kostenbesparing.
Optimaal gemak
Brethouwer ziet overeenkomsten tussen de ketensamenwerking die hij nastreeft in de zorg en het met elkaar samenwerken van technieken. ‘Samenwerking is de basis voor eenvoud en eenduidigheid richting de klant of afnemer. Het is ook de basis voor betere efficiëntie. Dat zien we bij samenwerking aan afgestemde zorg, maar tevens bij het integreren van installaties en systemen. Je maakt het leven van een chronische patiënt een stuk gemakkelijker als je de verschillende zorgtrajecten die hij doorloopt op elkaar afstemt. Het scheelt tijd, brengt gemak en levert betere eindresultaten op. Bij KNX is dat eigenlijk precies hetzelfde. Door verschillende apparaten en systemen aan elkaar te koppelen, gaan ze, in plaats van hopeloos langs elkaar heen werken, samenwerken aan optimaal gemak, comfort en kostenbesparing. Het is dan ook jammer dat de ‘gewone’ toepassingen van KNX nog niet breed genoeg bekend en geaccepteerd zijn. Het zou de bedrijfsvoeringen en het leven van velen een stuk gemakkelijker maken en veel geld besparen.’
Eigen showroom
De eerste fase van het gezondheidscentrum is net open en in gebruik. De realisatie van het project nam slechts zes maanden in beslag. Er zijn in totaal drie lijnen en 83 busdeelnemers in verwerkt. Naast de centrale groepenkast, kent elk van de drie verdiepingen een eigen verdeelkast die de installaties schakelen.
Het centrale beheer van de KNX-installatie is in handen van Van Maanen en de apotheker, via een pc en iPads. Van Maanen huurt zelf ook een kantoorruimte in het gezondheidscentrum. Het is voor hem een vreemde gewaarwording om uiteindelijk gebruiker van zijn eigen systemen te zijn. ‘Alles werkt in de praktijk vlekkeloos. Omdat we ons de komende jaren meer zullen toeleggen op de zorgsector, is dit voor ons bedrijf een leuk voorbeeldproject. En wat is er mooier dan je te vestigen in je eigen showroom,’ geeft de installateur aan. Het project leverde de ambitieuze KNX Professional twee prestigieuze titels op: hij won de tweede prijs bij de KNX Professionals Award 2011 en hij was met het gezond- heidscentrum vorig jaar één van de vier genomineerde projecten voor de Smart Homes Award.
Tekst: Rob van Mil
Fotografie: Hans Franz