Landlust

Onder de indruk was het gezelschap van het renovatieproject De Koningsvrouwen van Landlust, dat door corporatie Eigen Haard werd uitgevoerd als een omvangrijk leerproject voor energiebesparing in de gebouwde (woon)omgeving. De portiekwoningen uit 1937 hebben een grote cultureel-historische waarde en na enkele minder geslaagde aanpassingen besloot Eigen Haard de 188 woningen door de ‘doos-in-doos’-methode ingrijpend te renoveren naar Energielabel A. Kosten: 200.000 euro per woning waarvan de helft niet terug kan worden verdiend met huuropbrengsten. ‘Maar het was dan ook een leerproject waar allerlei technieken en methoden in de praktijk zijn uitgepro- beerd’, lichtte projectleider Frans Horst toe. ‘Vanwege de monumentale status mochten we aan de buitenzijde niet isoleren. Omdat het staalskelet doorloopt in de eensteensgevel is gekozen voor het ‘doos-in-doos’-isolatieconcept waarbij koeling en verwarming in het plafond worden aangebracht. De woningen beschikken over gebalanceerde ventilatie in combinatie met een wtw-installatie. Door de optimale isolatie zijn we erin geslaagd het energiegebruik met circa 80 procent terug te dringen.’

Vanwege de forse isolatieschil zou het onzinnig zijn in elke woning een hr-ketel te plaatsen. Per trappenhuis volstaat één ketel. Oorspronkelijk had Landlust een kolengestookte collectieve installatie die veertig jaar geleden werd omgebouwd tot een gasgestookt systeem. De nieuwe installatie bestaat uit een wko-systeem met warmtepomp, gasketel voor de pieklast bij ruimteverwarming en de productie van warm tapwater en zonnepanelen. De warmte of koude die aan de gesloten bronnen wordt onttrokken, wordt gebruikt voor de plafondverwarming met een toevoertemperatuur van 25 – 30 °C. Het water uit de koudebron wordt gebruikt voor topkoeling via het plafond tot 4 °C onder de buitentemperatuur. Vanaf de warmtepomp gaat water van 40 °C naar een hr107-gascascade-opstelling om verder verwarmd te worden voor gebruik van warm tapwater. De 278 zonnepanelen op het dak zorgen voor de stroomvoorziening van alle semi-collectieve balansventilatiesystemen en voor de warmtepompen, de pompen in het ketelhuis en de ventilatoren van de ventilatie-units. 

Circa 30 procent van de jaaropbrengst van de pv-panelen levert Eigen Haard terug aan het net. Er is ruimte voor veel meer panelen, maar vanwege de salderingsregeling (zie kader) is het plaatsen van meer pv-panelen niet interessant.

Amsterdamse scholen

Een andere stop van de Solar Tours was bij basisschool ’t Koggeschip. Deze school is een van de 21 scholen die meedoen aan het grote Amsterdamse zonnestroomproject dat enerzijds is bedoeld om schone elektriciteit op te wekken, maar vooral ook om kinderen enthousiaste ambassadeurs te maken van zonnestroom. Op de daken van 27 locaties (21 basisscholen en zes andere gebouwen) zijn in totaal 2.800 zonnepanelen gemonteerd met een capaciteit van bijna 600 kWp.

Het project ‘Zonnestroom voor Amsterdamse scholen’ is in 2009 gestart door het Programmabureau Klimaat en Energie van de gemeente Amsterdam. Het Rijk verleende subsidies uit de sde. Samen met de scholen is een model bedacht dat aansluit op hun wensen en eisen. De investering en aanleg is gerealiseerd door Yellow Step Solar (yss), een samenwerking tussen International Solar uit den Bosch en energiemaatschappij Greenchoice. yss is ook verantwoordelijk voor de exploitatie en onderhoud gedurende vijftien jaar. Daarna kunnen de scholen de installatie gratis in eigendom krijgen.

De elektriciteit wordt in eerste instantie door de school zelf aangewend; de financiering is volgens Frank Leonard Heijckman van International Solar zo dat scholen er – ondanks het feit dat zij ’s zomers de deuren sluiten – aan ‘verdienen’.

Database projecten

Tijdens de bustocht vertelde Jappe Goud van W/E-adviseurs over een onderzoeksproject dat het adviesbureau in opdracht van Agentschap nl startte en dat de praktijkervaringen van zonne-energieprojecten in een database samenbrengt. Van minstens twintig oudere en nieuwe projecten worden gegevens verzameld die vervolgens voor toekomstige initiatiefnemers beschikbaar moeten komen. De eerste zes projecten zijn inmiddels onderzocht. Een voorlopige conclusie is dat steeds meer projecten realiseerbaar zijn zonder subsidie. Dat kan omdat initiatiefnemers steeds creatiever worden bij het bedenken van oplossingen voor de financiële problemen. Zo worden panelen soms in een geluidswal geïntegreerd of halen gebouwbeheerders de investering uit het budget dat vrij was gemaakt voor ballast van de dakbedekking. Bij geen enkel onderzocht project heeft de eigenaar een onderhoudsproject afgesloten. Hoeft ook niet, zegt Jappe Goud, want de systemen gaan eigenlijk nooit stuk. Vaak is er wel een overeenkomst met een installateur om voorkomende problemen te verhelpen.

Initiatiefnemers verkijken zich nog wel eens op extra kosten, zoals elektriciteitmeters die achteraf niet geschikt blijken, een extra groep die er bij moet komen, de kabelloop in gebouwen die problemen geeft of de verzakking van de panelen die in het vrije veld staan. Een opstelling van pv-panelen op het maaiveld kan soms nog tot andere verrassende problemen leiden, zoals onkruid tussen de frames, dat zorgt voor ongewenste schaduwwerking. Met machines is het lastig om tussen de frames gras en onkruid weg te halen.
De eigenaar van een project in Limburg heeft het prbleem opgelost door zo nu en dan schapen tussen de panelen te laten grazen.

Het frame waarin de vacuümbuiscollectoren zijn gevat fungeert als dakafscheiding

Woonhuis IJburg

De laatste halteplaats betrof het woonhuis van architect Pieter Weijnen op IJburg. Weijnen, een van de architecten van het in Passief Bouw gespecialiseerde bureau Faro, heeft niet alleen een energieneutraal huis gebouwd, maar het huis is tevens opgetrokken volgens de c2c-uitgangspunten. Dat resulteert in een indrukwekkend beeld, zowel in aanzien als toegepaste techniek.

Op Japanse wijze verduurzaamd larikshout domineert de buitengevel met bovenop de zonnecollectoren. Binnen houden wanden van leem met gekapseld paraffine de binnentemperatuur op 21 °C. De keuken beslaat de hele benedenverdieping. Het woonvertrek is een vide die rust op de stam van een vanwege renovatie gevelde iep. Een 30 cm houtwolisolatie, drielaags glas en kierdichting maken de woning volledig energieneutraal. Ondergronds dragen twee buffervaten van elk 1.000 liter en een warmtewisselaar bij aan de effectieve klimaatregulatie.

Weijnen maakt in zijn woning voor de bereiding van warm tapwater en ruimteverwarming gebruik van de Auro-vacuümbuiscollector van leverancier Elco. De collectorvelden hebben een verticale opstelling (de geïntegreerd deel van de gevel. Het collectorveld is opgesteld uit drie segmenten: voorgevel, achtergevel en zijgevel. De voor- en achtergevel hebben eenzelfde oriëntatie ten opzichte van de zon en hebben beide een sensor die het collectormedium meet. Het segment op de zijgevel heeft een eigen sensor. Door van meerdere collectorsensoren gebruik te maken worden de pompen onafhankelijk van elkaar gestuurd. De door de collectoren opgenomen zonne-energie wordt door pompen in een 300 liter-zonneboiler geladen. Bij het bereiken van de ingestelde tapwatertemperatuur wordt de overige zonne-energie in de twee seriegeschakelde 1.000 liter-buffervaten doorgeladen.

Tekst en fotografie: Mari van Lieshout