April 2011
Kennis en kunde sleutel tot duurzame warmtepompsystemen
Warmtepompen winnen aan populariteit in een samenleving waar milieubewustzijn en energiebesparing steeds belangrijker worden. Voor een succesvolle grootschalige implementatie van de warmtepomp is het niet alleen belangrijk dat de warmtepomp zelf goed is, maar ook dat het systeem naar behoren wordt ontworpen en geïnstalleerd. Het is voor installatiebedrijven en adviesbureaus daarom belangrijk voor goedgeschoolde medewerkers te zorgen. de leergang warmtepompen is een goede start.
Onder druk van de stijgende energiekosten en toenemende vraag naar duurzaam verwarmen (en koelen) met behoud van comfort, is in de woning- en utiliteitsbouw een groeiende vraag naar warmtepompen ontstaan. Vooral in de woningbouw, waar de EPC-waarde voor nieuwbouwwoningen per 1 januari 2011 is verlaagd naar 0,6, is de aandacht voor toepassing van warmtepompsystemen sterk toegenomen. Daarnaast zien we steeds vaker een vraag naar wp-systemen in renovatieprojecten.
De vraag die zich momenteel aandient is: in hoeverre is de installatiesector in staat een goed ontwerp voor een warmtepompinstallatie te maken? Daarbij is het belangrijk een dergelijke installatie zo te realiseren, dat in de praktijk aan de verwachtingen wat betreft de juiste werking, comfort en berekende energiebesparingen wordt voldaan. Dit vraagt namelijk om een gedegen kennis op het gebied van berekening en systeemkeuze, rekeninghoudend met de nodige bouwkundige randvoorwaarden die daarbij aan de orde zijn. Om adequaat en op verantwoorde wijze aan de verwachte marktbehoefte te kunnen voldoen, zal door bedrijven op korte termijn moeten worden geïnvesteerd in het vergaren van kennis en kunde op het gebied van ontwerp en installatie.
Leergang Warmtepompen
Om adequate invulling te geven aan de nog bestaande kennisleemte op het gebied van ontwerpen en installatie van wp-systemen is in 2008 – op initiatief van Wij Techniek – door Isso in samenwerking met Adviesbureau dwa, UNETO-VNI, Kenteq en de Dutch Heatpump association (voorheen Stichting Warmtepompen), de Leergang Warmtepompen ontwikkeld. Deze bestaat uit een basiscursus en een viertal zogenoemde verdiepingscursussen. Samen voorzien ze in de kennisbehoefte, zowel voor een eerste kennismaking als verdere specialisatie op het gebied van ontwerp en uitvoering.
De huidige cursussen richten zich in eerste instantie op systemen in de nieuwbouw. Afhankelijk van de betreffende cursusmodule gaat het om individuele of collectieve warmtepompsystemen in de woningbouw, dan wel de utiliteitsbouw. Voor de toepassing van luchtwaterwarmtepompsystemen, vooral interessant voor toepassing in de bestaande woningbouw, is een aanvullende cursus in ontwikkeling.
Om tot de gewenste kwaliteit te komen werden de beschikbare Isso-publicaties als uitgangspunt gebruikt.
Praktische kanten
Daarnaast is gebruikgemaakt van de al aanwezige kennis en ervaring bij fabrikanten, ontwerpers/adviseurs en installateurs. In de cursussen gaat het dus niet alleen om de theoretische kanten van het vak. Vooral de relatie met het ontwerp en de realisatie van warmtepompsystemen krijgen uitvoerig de aandacht.
De docenten gaan uitgebreid in op de vraag wat er zoal komt kijken bij het ontwerpen van een wp-systeem. Maar ook hoe om te gaan met bronnen, en hoe naast verwarming de koeling een belangrijke rol kan spelen. En natuurlijk praktische zaken, zoals de toepassing van filters in een warmtepompinstallatie, de selectie van de juiste warmtepomp voor een woning of bedrijfsgebouw en het omgaan met zaken als de energiebalans. Om het bereikte kennisniveau van de cursist ook naar buiten toe zichtbaar te maken, bestaat er voor de cursist die een verdiepingscursus heeft gevolgd de mogelijkheid een onafhankelijk Cito-examen af te leggen. Wanneer een kandidaat een van de specialistische examens met een voldoende heeft afgerond komt het installatiebedrijf waar hij werkt in aanmerking voor de zogeheten SEI-erkenning op het gebied van warmtepompinstallaties.
Waarom een cursus volgen?
Het ontwerpen en realiseren van een verwarmingssysteem met een warmtepomp vraagt, in zowel de ontwerp- als uitvoeringsfase, om een andere aanpak en nauwkeurigheid dan we in het verleden bij het gebruik van de cv-ketel met radiatoren gewend waren. Een integrale aanpak waarbij het gaat om de samenhang tussen woning, installatie en de installatiedelen onderling is hierbij erg belangrijk. Een juiste afstemming tussen de bouwfysische kwaliteit van de woning, de bron, de warmtepomp en het afgiftesysteem is dan ook van cruciaal belang en vraagt om specifieke kennis die de cursusstof behandelt.
Bouwkundige randvoorwaarden
Op de eerste plaats is het van belang dat de woning of het gebouw voldoet aan een aantal minimale bouwkundige randvoorwaarden. Zo zal sprake moeten zijn van een goed geïsoleerde buitenschil en is ook de luchtdichtheid van het gebouw van groot belang. dit heeft onder meer te maken met de hoogte van de aanvoertemperatuur die je bij toepassing van een warmtepomp kunt realiseren (maximaal circa 50 ºC). Het afgiftesysteem moet daarop zijn afgestemd. Voldoet een gebouw niet aan de minimale randvoorwaarden, dan is het raadzaam om een ander verwarmingssysteem te overwegen of eerst te zorgen dat de bouwkundige randvoorwaarden alsnog worden gerealiseerd. Mede gezien de problemen die zich in het verleden hebben voorgedaan, is het niet voor niets dat hieraan in de cursus de nodige aandacht wordt besteed.
Systeemontwerp
Voor een goed warmtepompsysteem gelden kritischer eisen voor het systeem als totaal dan voor een cv-installatie met radiatoren. Bij wp-systemen is met name het integraal ontwerp van belang waarbij rekening gehouden moet worden met:
- de onderlinge invloed van de diverse installatiecomponenten, zoals bron, warmtepomp en afgiftesysteem;
- de invloed van overige installaties, zoals ventilatie;
- de invloed van het gebruik van de installatie, zoals nachtverlaging.
In de ontwerpfase moet een aantal essentiële keuzen worden gemaakt. Een verkeerde warmteverliesberekening of installatiekeuze is na oplevering niet meer eenvoudig te herstellen door ‘even’ een radiator bij te plaatsen of te vergroten, omdat de gewenste temperatuur niet wordt gehaald. daarnaast is de selectie van de juiste warmtepomp en ook de keuze van de warmtebron (open of gesloten) van groot belang. Wat is bijvoorbeeld de minimale capaciteit die de bron in de praktijk moet kunnen leveren? Te zuinig installeren is kiezen voor problemen. Met een te kleine bron zal het beoogde rendement (cop-waarde) niet worden gehaald en ontstaan vroeg of laat comfortproblemen.
Systeeminhoud
Voor een goed werkend warmtepompsysteem is ook de inhoud van het systeem van belang. diverse onderwerpen passeren tijdens de cursus de revue, zoals het bepalen van de voorwaarden waaraan de systeeminhoud moet voldoen, het maken van een controleberekening en kennis van de voorzieningen die nodig zijn om een goede werking te garanderen.
Warm tapwater
En wat doen we met de warmtapwaterbereiding? Valt de keuze op een combiwarmtepomp of een losse boiler? de installateur moet de gebruiker hierover goed kunnen adviseren, dus zal hij moeten weten wat de extra toepassing van warm tapwater voor gevolgen heeft voor het vermogen van de warmtepomp en, in het verlengde daarvan, wat de eventuele gevolgen kunnen zijn voor het vermogen dat de bron moet kunnen leveren. Maar ook de tapwatertemperatuur en het voldoen aan de eisen voor het voorkomen van legionella zijn zaken die in de ontwerpfase de nodige aandacht moeten krijgen.
Terugverdientijd
De terugverdientijd is voor een consument belangrijk bij de keuze voor een warmtepomp. In de cursus wordt aan de hand van een berekeningsvoorbeeld de terugverdientijd en de meerinvestering behandeld. Dit wordt gedaan aan de hand van een voorbeeld door het verschil in kosten van de meerinvesteringen en het energiegebruik te berekenen van enerzijds een monovalent warmtepompsysteem naast een bivalent systeem met elektrische bijstook.
Geluid
Een ander praktisch punt waar in de praktijk niet altijd goed op wordt gelet is het geluid dat een warmtepomp voortbrengt. De installateur moet dus bij de keuze van de warmtepomp ook kijken naar het geluidsniveau van de betreffende warmtepomp. En hij moet kennis hebben van het maximaal toegestane geluidsniveau in verblijfruimten en opstellingruimten. ook moet hij bekend zijn met de maatregelen die mogelijk zijn voor beperking van de geluidoverlast. ’
|
Tekst en fotografie: Willem Hooijkaas, directeur van Marktmonitor en coördinator van Warmtepomp Academy.