Januari 2016
Led's do it!
Ledverlichting verovert de markt met rasse schreden. Van specialistische toepassingen en Ikea-led's voor huis-tuin-en- keukengebruik, rukt led nu ook en masse op als functionele verlichting in de utiliteit. Installateurs hebben de komende jaren hun handen vol aan de 'verledding' van de Nederlandse markt. Een greep uit de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van led, zoals leveranciers die zien.
Waren de eerste led's nog vooral downlights, het aanbod is nu zo breed dat er voor elke toepassing wel een passende ledlamp is te vinden. Leveranciers verwachten dat er op korte termijn geen conventionele downlights meer zullen zijn. Ze gaan ze er zelfs van uit dat T5 over vijf jaar niet meer wordt toegepast. De huidige efficiëntie van led maakt vervanging van T5 in de utiliteit steeds interessanter, geven ze aan. Voor open, decoratieve armaturen, zoals kroonluchters, zijn er nu oplossingen in de vorm van filament-ledlampen met het uiterlijk van een gloeilamp. Voor industrie, kantoren, ziekenhuizen en scholen zijn er inmiddels specifieke led-oplossingen, toegespitst op gebruiksfunctie en doel.
Oled's leken een jaar geleden nog een snelle opkomst te gaan maken, maar het enthousiasme is inmiddels wat bekoeld. Het aantal branduren valt nog tegen en de kosten blijven hoog. Het natuurlijke licht van Oled wordt ook steeds beter met de nieuwe, 'gewone' led's voortgebracht, die nog altijd stukken goedkoper zijn.
Kwaliteit stijgt
De nominale lichtopbrengst in Lumen stijgt snel en de Lumenbehoudfactor van veel ledlampen is nu al 70 – 80 procent. De nieuwe led's van de A-fabrikanten zijn beter dimbaar, beeldschermvriendelijker en veiliger. Kortom: de kwaliteit stijgt. Toch is er nog altijd veel kaf onder het koren. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzocht recentelijk steekproefsgewijs 35 ledlampen voor huishoudelijk gebruik (Philips, Ikea, Hema, Albert Heijn, Kwantum) en concludeerde dat daarvan geen enkele volledig aan alle Europese eisen voldeed. Het schortte vooral aan de elektronische veiligheid en in veel gevallen werd de limiet voor zware metalen overschreden.
De Consumentenbond testte in diezelfde periode 23 ledlampen van verschillende fabrikanten op levens- duur, schakelbestendigheid, rendement, lichtkwaliteit en lichtopbrengst. Daarbij kwamen led's van Prolight, Hema, Osram, Philips en Ikea als beste uit de bus.
Om led's te kunnen beoordelen, staan steeds meer internationale normen en testprocedures ter beschikking. Zo beschrijft IEC 627222-2-1 de prestatie-eisen van led-armaturen en IEC 62717 die van ledmodules. Ze geven houvast bij vergelijken en testen van ledpro- ducten. Duidelijk mag zijn dat ledproducten sowieso over het CE-beeldmerk en het RoHS-keurmerk (beperking gevaarlijke stoffen) moeten beschikken. Sinds kort is er ook Enec+-certificering voor ledprestaties, een belangrijke toevoeging in de ledmarkt.
Belangrijke waarden bij de beoordeling van led's zijn:
• de SDCM (standard deviation colour matching) voor kleurverschil;
• de UGR (unified glare rating) voor verblinding;
• de CRI (colour rendering index) voor kleurherken- ning;
• de CQS (colour quality scale) voor het bepalen van de kleurkwaliteit.
Voor installateurs is het belangrijk deze waarden goed te kunnen duiden en interpreteren.
|
Commissie ondersteunt leden in markttransitie
UNETO-VNI heeft onlangs de Commissie Verlichting in het leven geroepen. Met Maarten Loerakker (Koreman Verlichting) als voorzitter gaat deze commissie de leden ondersteunen in onder meer de transitie naar led en de digitaliseringsrevolutie die daarmee gepaard gaat. Ook zal de commissie als gesprekspartner optreden naar fabrikanten, overheden en kennisinstituten. De Commissie Verlichting gaat een visie op de verlichtingsmarkt uitwerken, bijvoorbeeld als het gaat om power quality, lichthinder, de daadwerkelijke energiebesparing van led en kwaliteitsborging. Vervolgens kunnen daar aansluitende kennisdocumenten, producten en diensten voor worden ontwikkeld. Concrete acties die al op de agenda staan, zijn het opstellen van een kwaliteitsregeling voor binnen-led's, het organiseren van bijeenkomsten voor het overdragen van kennis, samenwerking aan de Isso-publicatie 'Energieefficiënte verlichting' en deelname aan beurzen. Leden kunnen te allen tijde bij de commissie terecht met vragen over de verlichtingsmarkt. Eerste aanspreekpunt is Terry Heemskerk.
|
Digitalisering
Vanwege de samenstelling is led eenvoudig digitaal aan te sturen. Slimme sturingen van licht, integratie daarvan in gebouwautomatiseringssystemen en ar- maturen die meer doen dan alleen verlichten, nemen daardoor een grote vlucht. De mogelijkheden zijn ongekend. Van simpele bediening met de smartphone tot high-end lichtmanagementsystemen; elke fabrikant biedt vandaag de dag besturingssystemen voor zowel de consumentenmarkt als de professionele markt.
Door het toevoegen van functionaliteiten vervagen de grenzen van het lichtsegment. Zo kan een lantaarnpaal – gekoppeld aan digitaal dataverkeer – het verkeer beter laten doorstromen en kunnen armaturen aanbiedingen sturen naar de smartphone van de shoppende consument. Juist hier ligt de focus de komende jaren in de ontwikkeling van armaturen. Daarbij zullen de sensoren steeds vaker on-board zijn uitgevoerd. Zo worden verlichting en aansturing één product.
De mens centraal
De komende tijd staat niet het product, maar de mens centraal in de ontwikkeling van led en de aansturing ervan. 'Human centric lighting' noemen leveranciers het. Individueel, behoeftegestuurd verlichten wordt het uitgangspunt bij elk nieuw product. Biologisch werkzaam licht kan de mens op de juiste momenten de nodige lichtstoten geven voor het verbeteren van de concentratie, de productiviteit, de gezondheid of zelfs de stemming. De nieuwe led-armaturen zijn daar vanuit de fabriek al grotendeels op ingesteld. De gebruiker kan er vervolgens zelf mee finetunen. Zo zijn deze armaturen al bij voorbaat slim en is er in principe geen domotica-systeem nodig om ze slim te maken.
|
Esylux wordt totaalleverancier
Gebouwautomatiseringsspecialist Esylux introduceerde begin november een leveringsprogramma van vierhonderd innovatieve led-armaturen voor de utiliteit, ziekenhuizen, scholen en openbare gebouwen, in eigen huis ontwikkeld en geproduceerd. Voor het elektronicabedrijf is dit een hele nieuwe tak van sport, maar wel een logische stap gezien de trends van 'sensors-on-board'-armaturen en de groeiende behoefte aan totaaloplossingen in de gebouwau- tomatisering. De armaturen zijn ontwikkeld op basis van het 'human centric lighting'-principe. Ze zijn voorzien van SymbiLogic Technology via een geïntegreerde sensor die zorgt voor de productie van biodynamisch licht.
|
Risico installateur groeit
Nu utiliteit en industrie massaal overgaan op led, gaat het bij ledprojecten vaker om enorme bedragen. Grote bedragen brengen ook grote risico's met zich mee.
Opdrachtgevers in deze segmenten eisen garanties wat betreft levensduur en kwaliteit. Dat maakt het belang van goede keuzes en risicobeperking groter.
In een markt die zich razendsnel ontwikkelt, moeten installateurs hun kennis op peil brengen en houden. UNETO-VNI ondersteunt haar leden op dit gebied vanuit de nieuwe Commissie Verlichting (zie kader). Fabrikanten en leveranciers hebben vrijwel allemaal een opleidingscentrum voor installateurs die zich in het led-segment begeven. Naast productinformatie krijgen ze hier ook veel theoretische en praktische ken- nis aangereikt, evenals kennis rondom regelgeving.
|
Led's lease!
De zakelijke markt schakelt langzaam maar zeker over op led. Slimme financieringsconstructies helpen steeds meer bedrijven en instellingen over de streep. Aanbieders werken samen met installateurs voor de installatie, het onderhoud en de vervanging van de verlichting. Een kans bij uitstek. Fagerhult, Osram, Philips en Trilux zijn leveranciers die al servicecontracten en lease-oplossingen bieden voor led. Daarmee maken ze energiezuinige verlichting betaalbaar voor bedrijven, scholen en ziekenhuizen die opzien tegen een eenmalige, hoge investering in led. Voor een vast bedrag per maand, doorgaans lager dan de bezuiniging op de energierekening, worden ze geleidelijk aan eigenaar van de verlichting. In de tussentijd hebben ze geen omkijken naar onderhoud en vervanging. De leveranciers werken in deze financieringsconstructies samen met partner-installateurs. Ook energiemaatschappijen richten zich op de leasemarkt. Zo heeft Eneco een all-inconcept ontwikkeld om conventionele tl-verlichting om te bouwen naar hf-verlichting. Eneco Energie Lease neemt de investering voor haar rekening en de afne- mer betaalt dat in termijnen terug. Daarnaast zijn er bedrijven als LedLease die zich specialiseren in deze vorm van dienstverlening, ze leasen vaak niet alleen de lampen, maar ook het licht, en lease-bedrijven die naast auto's nu ook led-oplossingen gaan financieren. Tot slot zijn er – sporadisch – ook installatiebedrijven die zelf leasing als dienst aanbieden. Zoals Moekotte uit Enschede die – eenmalig – zelf een nieuwe verlichtingsinstallatie voorfinancierde bij een papierfabriek.
|
Tekst: Astrid Zoumpoulis-Verbraeken
Fotografie: Industrie