Oktober 2016

NEN 1006: thema materialen en toestellen

Leidingwater komt in contact met materialen van leidingen en met toestellen, zoals boilers en kranen. De stoffen die vrijkomen uit die materialen kunnen de kwaliteit van het leidingwater negatief beïnvloeden en schadelijke effecten hebben voor de gezondheid. De overheid stelt daarom strenge eisen aan de kwaliteit van leidingwater. Het 'Drinkwaterbesluit' en de 'Regeling materialen en chemicaliën drink- en warm tapwatervoorziening' beschermen de kwaliteit van het leidingwater en daarmee onze gezondheid. Dat doet ook het bouwbesluit door NEN 1006 aan te wijzen als norm waaraan leidingwaterinstallaties moeten voldoen.

In NEN 1006: 2015 zijn ten opzichte van de vorige versie de voorschriften voor de toe te passen materialen en toestellen in een leidingwaterinstallatie aangepast. Materialen spelen een belangrijke rol bij het in standhouden van de waterkwaliteit. De kwaliteit van het water zal onder invloed van de tijd, contact met materialen en gebruiksomstandigheden altijd iets afnemen. Binnen de levensduur van de installatie moet het kwaliteitsverlies van het leidingwater in de installatie en aan de tappunten zo beperkt mogelijk blijven zodat altijd aan de wettelijke eisen wordt voldaan.

De toe te passen buizen en verbindingen moeten een levensduur hebben van vijftig jaar, rekening houdend met correct onderhoud en specifieke gebruiksomstandigheden. NEN 1006 schrijft verder voor dat materialen, componenten en toestellen voor warmtapwaterinstallaties bestand moeten zijn tegen de voorkomende temperaturen en tijden dat deze temperaturen aanhouden. Bij storingen moeten ze bestand zijn tegen watertemperaturen tot 95 °C, tenzij anders vermeld in de betreffende productnormen. Bij kunststof leidingsystemen moet rekening worden gehouden met de klasse-indelingen voor de warmtapwatervoorziening, zoals op het product vermeld staat: klasse 1 voor een ontwerptemperatuur van 60 °C en klasse 2 voor 70 °C. Bij klasse-indeling 1 en 2 is uitgegaan van een periode van 49 jaar op de ontwerptemperatuur en een jaar op de maximum temperatuur van 80 °C. Er wordt ook uitgegaan van een periode van 100 h op een temperatuur van 95 °C. Deze kunststofleidingsystemen zijn tevens geschikt voor koud water voor een periode van vijftig jaar bij een temperatuur van 20 °C en een ontwerpdruk van 1.000 kPa. NEN 1006 waarschuwt dat in een installatie waarin verschillende materialen voor leidingen en appendages worden toegepast, mogelijk galvanische corrosie van onderdelen kan optreden. Voor de selectie van materialen in een leidingwaterinstallatie noemt NEN 1006 meerdere factoren waarmee rekening moet worden gehouden (zie kader). Voor meer informatie over verschillende toe te passen leidingmaterialen verwijst de norm naar de Waterwerkbladenserie WB 2.2.

Toestellen

De in leidingwaterinstallaties toe te passen toestellen zijn toelaatbaar als deze niet in strijd zijn met de in 1.4 van NEN 1006 vermelde grondslagen, beheer- en onderhoudsaspecten en bepalingsmethoden. Die grondslagen hebben onder meer betrekking op de wettelijke eisen die gesteld worden aan de waterkwaliteit en verder op een functioneel, ongestoord, veilig en duurzaam gebruik, het beperken van geluidshinder, het tegengaan van water- en energieverspilling en het gemakkelijk kunnen bedienen, beheren en onderhouden.

Alle materialen, onderdelen en toestellen moeten worden gebruikt in overeenstemming met de relevante Europese productnormen en de gemaakte verbindingen moeten overeenstemmen met de relevante normen en instructies van de fabrikant. NEN 1006 verwijst voor meer informatie ook naar de Europese systeemnorm NEN-EN 806, deel 2 (bijlage A7) en deel 4 (hoofdstuk 5 en bijlage A7).

Kiwa-keur

Om er op te kunnen vertrouwen dat producten niet in strijd zijn met de grondslagen van de norm en dat producten voldoen aan de functionele eisen die relevante productnormen daaraan stellen, zijn Beoor- delingsrichtlijnen ontwikkeld. Op basis van zo'n BRL kunnen private keurmerken worden afgegeven. Kiwa Nederland is een certificatie-instelling die voor onder meer waterleidingproducten en –processen meerdere BRL's heeft ontwikkeld en certificatieprocessen uitvoert. Op grond daarvan geeft Kiwa product- en procescertificaten af en voorziet ze dan van het Kiwa- keur merk. Bij aflevering voldoen deze producten aan de in de betreffende BRL gestelde eisen. In de aansluitvoorwaarden van de drinkwaterbedrijven staat met zoveel woorden dat de materialen en toestellen in een leidingwaterinstallatie rechtmatig van het Kiwa- of gelijkwaardig certificatiemerk moeten zijn voorzien en gebruikt moeten worden in door Kiwa of een gelijkwaardig instituut genoemde toepassingen.

Ministeriële regeling

Het Drinkwaterbesluit bepaalt dat de te gebruiken materialen in een leidingwaterinstallatie geen nadelige gevolgen mogen hebben voor de volksgezondheid. Het Drinkwaterbesluit verwijst naar de 'Regeling materialen en chemicaliën drink- en warm tapwatervoorziening' (ministeriële Regeling Matchem) waarin die bepaling is uitgewerkt. Aan deze bepaling wordt voldaan, indien voor de producten waarin die materialen zijn toegepast een ministeriële erkende kwaliteitsverklaring is afgegeven. Kiwa Nederland is op dit moment de enige instantie waarvan het ministerie van I&M een keurmerk heeft erkend dat voldoet aan de eisen uit de Regeling Matchem. Het gaat om certificaten met het Kiwa Water Mark. Met de introductie van het Kiwa Water Mark verdwijnt de term ATA die stond voor Attest Toxicologische Aspecten. De criteria zijn uitgebreid want naast toxicologie wordt nu ook gekeken naar microbiologie en naast bijvoorbeeld kunststoffen ook naar metalen. De term ATA is vervangen door 'Hygiënische aspecten'.

Kiwa Water Mark

Kiwa geeft geen verklaringen (attesten) meer af op alleen hygiënische aspecten (voorheen ATA). De certificatie-instelling heeft de eisen uit de Regeling Matchem ondergebracht in haar BRL-en, zodat ze daardoor één eisenpakket (blijven) vormen met de functionele eisen voor de betreffende producten. Kiwa geeft dus alleen nog certificaten af op basis van een BRL waarin volledige eisenpakketten zijn opgenomen: de private, functionele eisen en de publieke, hygiënische eisen. Voor producten waarvoor op dit moment nog geen BRL beschikbaar is, geldt dat daarop momenteel ook geen Kiwa Water Mark kan worden afgegeven.

Dat geldt tevens voor producten waarvoor op dit moment wel een BRL beschikbaar is, maar waarvoor het beoordelingstraject voor de hygiënische eisen nog niet is afgerond. Kiwa-keur kan dan nog wel. Voor enkele andere product(groep)en lopen momenteel certificeringstrajecten. Als variant op een reguliere BRL (all parties concerned) kan een covenant worden opgesteld waarin één of meer fabrikanten met Kiwa tot vaststelling van een eisenpakket voor een product komen. Als daarin de eisen uit de Regeling Matchem zijn opgenomen, mag de betreffende fabrikant bij voldoen aan de eisen het Kiwa Water Mark op dat product gaan voeren. Met de introductie van het Kiwa Water Mark is de voorgeschreven wijze van merken van waterleidingproducten aangepast, zie afbeelding 1. Alle producten met Kiwa Water Mark zijn te vinden op de Kiwa-site.

De praktijk

Stel dat we bijvoorbeeld in de afbeeldingen 2 en 3, aan de hand de momenteel beschikbare BRL-en, bij de verschillende producten/componenten in de schema's van de leidingwaterinstallaties de van toepassing zijn- de BRL's vermelden. Dan wordt zichtbaar dat formeel die installaties niet voor 100 procent kunnen worden voorzien van producten met Kiwa-keur of Kiwa Water Mark. Naast de in deze afbeeldingen aangegeven producten gaat het ook om bijvoorbeeld reservoirs voor de voeding van drinkwater en samengestelde producten met kleine contactoppervlakken waarvoor (nog) geen (geschikte) BRL's beschikbaar zijn en dus een Kiwa Water Mark niet kan worden afgegeven. In de praktijk is de invoering van de Regeling Matchem nog lang niet voltooid. Dit kan nog wel jaren duren.

Met het ministerie van I&M is Kiwa een gefaseerde aanpak overeengekomen, beginnend bij producten waarvoor al een BRL beschikbaar was. Maar ook die fase is nog niet afgerond, hangende discussies over noodzakelijke nadere invulling van het beoordelingsbeleid door de overheid, waarbij het ministerie tegelijk afstemming met Duitsland zoekt. En zoals vermeld is Kiwa ondertussen ook al met producten aan de slag gegaan waarvoor nog geen BRL beschikbaar is, met als variant dus covenanten. Overigens staat in het Model aansluitvoorwaarden van de drinkwaterbedrijven dat de materialen en toestellen ook moeten voldoen aan de voorschriften die het drinkwaterbedrijf stelt. Al met al een complexe situatie. Adviesbureaus en de installatiebranche maken zich zorgen over hoe handhavers en ook drinkwaterbedrijven met deze situatie in de praktijk omgaan. De installatiesector pleit voor een pragmatische aanpak en dringt erop aan dat de drinkwaterbedrijven zoveel mogelijk op één lijn gaan zitten.

CRITERIA VOOR SELECTIE MATERIALEN
Voor de selectie van materialen in een leidingwaterinstallatie noemt NEN 1006 de volgende factoren waarmee rekening moet worden gehouden:
a) de waterkwaliteit;
b) trillingen, spanningen of verplaatsingen;
c) de inwendige druk;
d) de inwendige en omgevingstemperatuur;
e) inwendige en uitwendige corrosie;
f) het toepassen van verschillende materialen;
g) veroudering, vermoeiing/metaalmoeheid, duurzaamheid en andere mechanische factoren;
h) permeatie.

Misleidend

In de praktijk zien we helaas voorbeelden van installatiecomponenten waarin onderdelen zijn opgenomen waarvoor wel of geen BRL's beschikbaar zijn.
Door onderdelen met Kiwa-keur of Kiwa Water Mark prominent in het zicht te plaatsen kan ten onrechte de indruk worden gewekt dat het keurmerk van toepassing is op de hele component. Helaas blijkt in de praktijk ook dat brochures en berichten op internet misleidend kunnen zijn. Bijvoorbeeld met bewoordingen, zoals 'voldoet aan die en die voorschriften, normen of richtlijnen van ....'. Daarmee wordt gesug- gereerd dat aan de wettelijke eisen wordt voldaan, terwijl dat niet wordt aangetoond met het voldoen aan de daarvoor wel beschikbare BRL's.

Tekst: Will Scheffer/CAMmediaservice
Fotografie: Industrie