April 2020

Samen naar één circulaire Zeeuwse zorginstelling

De Zeeuwse zorginstelling Emergis wilde twee bestaande klinieken in Kloetinge samenvoegen tot één nieuwe duurzame kliniek. Dankzij warmtepompen en zonnepanelen is de Ithaka-kliniek energieneutraal. Een andere wens van Emergis was om het gebouw circulair te maken. Installateur Pieter Paree: ‘Voor circulariteit moeten alle betrokken partijen erin geloven en fouten durven maken.’

Circulair bouwen blijkt een uitdaging waar veel sectoren - ook de installatiebranche - nog mee worstelen. Het is niet eenvoudig om hernieuwbare energiebronnen te gebruiken en ervoor te zorgen dat grondstoffen en installatieonderdelen zo weinig mogelijk waarde verliezen. Voor opdrachtgever Emergis waren hergebruik van materialen en energieneutraliteit belangrijke eisen bij de aanbesteding van de nieuwe kliniek. De geestdrift van zorginstelling Emergis werkte ook door op Paree Elektro-Telecom. Pieter Paree: ‘Alle betrokken partijen moeten erin geloven en fouten durven maken, want dit is grotendeels onontgonnen gebied, maar met vallen en opstaan hebben we een prachtig resultaat bereikt. Bedrijven die deelnamen aan dit project hebben nu een kennisvoorsprong. Dat was voor ons als installatiebedrijf zeer motiverend, want circulair bouwen en installeren wordt binnen afzienbare tijd heel gewoon.’

Tweede leven

Voor de nieuwe Ithaka-kliniek voor kinder- en jeugdpsychiatrie in Kloetinge moesten twee klinieken met een capaciteit van 42 bedden, worden teruggebracht tot één locatie met 28 bedden. Bij de renovatie en nieuwbouw van de nieuwe kliniek is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van materialen die beschikbaar kwamen door de gedeeltelijke sloop van het bestaande gebouw om aan de wens van circulariteit te voeldoen. Vrijwel gelijktijdig met de bouw van het nieuwe Ithaka, moest in Terneuzen – zo’n 60 kilometer verderop – het kantoor van Rijkswaterstaat plaatsmaken voor een nieuwe sluis. Dat gebouw werd zorgvuldig gedemonteerd en tal van raamkozijnen, houten draag- en steunbalken en pilaren kregen een tweede leven in de nieuwe kliniek.

Gedegen stappenplan

Volgens de betrokken installateurs is een gedegen stappenplan onmisbaar bij een circulair project. Paree: ‘In het geval van de Ithaka-kliniek betekende dat onder meer een inventarisatie van alle materialen en installatieonderdelen die in aanmerking kwamen voor hergebruik.’ Het toepassen van tweedehands installatiematerialen is vaak lastig, geeft hij aan, omdat normeringen, certificaten en regels uit het Bouwbesluit hergebruik niet toestaan. ‘Installaties en bekabeling voldoen soms niet aan de eisen op het gebied van brandveiligheid en energieprestaties. Tweedehands installatiematerialen zijn nu ook nog beperkt beschikbaar, maar daar komt langzamerhand verbetering in’, ziet hij. ‘Uiteindelijk bleek het mogelijk om een aanzienlijke hoeveelheid installatiematerialen te hergebruiken. Zo zijn de cv-ketels uit de afgebroken vleugel in de nieuwe technische ruimte geplaatst en waren wastafels en sanitair geschikt om opnieuw te plaatsen.’ Ook installatiebedrijf DWT Groep ging mee in de duurzame plannen van Emergis. Volgens directeur Mark-Jan Koldijk ligt er nog een grote uitdaging voor de installatiebranche. ‘Wij willen méér circulair gaan installeren, maar dagen tegelijkertijd de industrie uit het aanbod van demontabele en herbruikbare producten te vergroten.’

Flexibel ontwerp

Bij het ontwerp en de bouw van de nieuwe Ithaka-kliniek, hebben de betrokkenen ook naar veranderingen in de toekomst gekeken. Mocht het gebouw op termijn een andere bestemming krijgen, dan kunnen de kamers eenvoudig worden omgebouwd, bijvoorbeeld tot appartementen. Koldijk: ‘De projectpartners voor de Ithaka-kliniek hebben daarom bewust wat meer tijd genomen voor de ontwerpfase, omdat je er rekening mee moet houden dat gebruikte materialen niet altijd op het juiste moment beschikbaar zijn en bovendien lastiger in te passen.’ Dat geduld leverde een fraaie circulaire locatie op voor Emergis. En dankzij warmtepompen en zonnepanelen is het nieuwe gebouw ook nog eens energieneutraal.

Geen toekomstmuziek

Circulariteit staat hoog op de agenda van de overheid, maar ook op die van Techniek Nederland. Reden voor regiomanager Eef Smits, projectleider Circulariteit Laurens de Vrijer en voorzitter Doekle Terpstra om tijdens de Week van de Circulaire Economie (3-7 februari) een kijkje te nemen bij de nieuwe Ithaka-kliniek (zie foto). Terpstra: ‘Je ziet hoeveel positieve energie het samenwerken aan een circulair project losmaakt bij de mensen, bedrijven en organisaties die erbij betrokken zijn. Geweldig dat iedereen hier zijn nek heeft durven uitsteken. Het laat zien dat circulair geen toekomstmuziek is. Als iedereen er achter staat, kun je er nu al mee aan de slag.’ Na het bezoek ging Terpstra samen met de betrokken ondernemers richting Provinciehuis. Aan gedeputeerde Jo-Annes de Bat legden de ondernemers uit hoe de techniekbranche kan helpen om meer gebouwen in Zeeland circulair te maken. Terpstra benadrukte de grote bijdrage die de installatiebranche kan leveren aan de energietransitie in Zeeland en vroeg aandacht voor de Regionale Energie Strategie (RES), waarin rekening moet worden gehouden met het opleiden van vakmensen met kennis van duurzame technieken.

Tips voor circulair installeren

Werk vanuit een heldere visie. Circulair installeren vraagt écht om een andere manier van denken. Je moet bereid zijn daarin te investeren. Daartegenover staat een prachtige opbrengst, want circulariteit inspireert je medewerkers en je projectpartners én het levert je veel goodwill op.

Maak bij je projecten zoveel mogelijk gebruik van dezelfde merken. Kies bij voorkeur voor losse in plaats van geïntegreerde componenten. Dat maakt het eenvoudiger om materialen te hergebruiken en het is bovendien goedkoper. Bespreek deze afweging vooraf met de opdrachtgever.

Documenteer welke materialen zijn gebruikt en hoe ze gemonteerd zijn. Ga erover in gesprek met je werknemers en met partners in de bouwketen en zorg voor kennisdeling.

Maak een demontabel ontwerp. Wanneer alle installatiecomponenten zonder hak- en breekwerk bereikbaar zijn, is hergebruik een stuk eenvoudiger.

Houd rekening met weerstand, ook bij je eigen medewerkers. Verzamel een klein groepje ‘believers’ en gebruik hun enthousiasme om een eerste voorbeeldproject van de grond te trekken.