Led-armaturen, sensoren en data op openbare verlichting worden steeds vaker aan elkaar gekoppeld. ‘Deze intelligente infrastructuur helpt ons comfortabeler te wonen en te verplaatsen’, stelt Herman Croes van technisch dienstverlener Ziut. ‘Denk aan verkeersregelapparatuur, meten van luchtkwaliteit en afzonderlijke regeling van OV-masten. Slimme infrastructuur schept een heel nieuwe dynamiek.’
Met een OV-mast kun je veel meer doen dan alleen de straatverlichting aan- of uitzetten’, zegt Herman Croes. Hij is manager strategie en advies bij Ziut, dat voor overheden, woningcorporaties en bedrijfsterreinen het beheer en onderhoud van technische systemen (verlichting, camera’s, sensoren en regelsystemen) in de publieke ruimte verzorgt. ‘Dankzij sensoren kunnen we verkeerstromen beter regelen, zoals bijvoorbeeld de ‘groene golf’ op een doorgaande weg in de stad. Als je verkeersregelinstallaties (VRI’s) gaat koppelen aan beschikbare data uit de auto in combinatie met apps op de smartphone, kun je – bij een incident of tijdens de spits – het verkeer een andere route laten kiezen.’
|
Lora-netwerk biedt uitkomst
Welk netwerk moeten gemeenten kiezen voor de openbare ruimte? Bij veel toepassingen hoef je geen grote hoeveelheden data constant over internet te versturen, zoals bij Wifi, 4G en – straks – 5G het geval is. Lora- netwerken, bijvoorbeeld het Lora-netwerk dat de KPN in verhoogd tempo over het land uitrolt en na de zomer operationeel zal zijn, biedt uitkomst. Lora staat voor ‘long range’ en is een machine-tot-machine datanetwerk dat nauwelijks gevoelig is voor storingen en goedkoop in aanleg. Dat maakt het bij uitstek geschikt om apparaten die weinig stroom en data gebruiken op gezette tijden kleine data-pakketjes te laten versturen.
De gemeente Roosendaal past het nu al toe. Net als andere gemeenten die de openbare verlichting met ledlampen uitrusten – Woudenberg, Schinnen en Leusden zijn recent begonnen met vervanging – zet Roosendaal in op Lora-technologie. Op een groot aantal lichtpunten heeft Ziut in opdracht van de gemeente een Lora-telecontroller geplaatst. Afvalverwerkers, rioolbeheer en andere partijen hebben al interesse getoond en willen ook aanhaken. Lora-telecontrollers kunnen niet alleen op straatverlichting worden geïnstalleerd, maar ook op pompen bij afvalwaterzuivering en gemalen, op afvalcontainers en prullenbakken. Zo wordt de stad slim gemaakt.
|
Nu KPN haar Lora-netwerk (zie kader) over Nederland uitrolt, ontstaan er prima mogelijkheden om de openbare ruimte slim te regelen. Sensoren en telemanagement zijn volgens Croes de opmaat tot een heel scala andere koppelingen. In grote steden veroorzaken verkeersstromen veel uitstoot, met name fijnstof. ‘Sensoren kunnen hier systemen (verlichting, camera's, sensoren en lichtsterkte op afstand per mast te regelen. Zo kun je in een winkelstraat tijdens koopavond tot negen uur ’s avonds met minder licht toe, terwijl je bij onveilige situaties of sluitingstijd van de cafés meer licht inzet. De gemeente Eindhoven maakt daar nu al gebruik van. Tenslotte kun je de masten uitrusten met geluidsherkenning, bijvoorbeeld op een schreeuw, en de verlichting dan feller en met een andere kleurintensiteit laten branden, zodat hulpdiensten snel ter plekke kunnen zijn.
Beveiliging
Nu straatverlichting naast verlichting ook steeds meer gaat over sensordata en interconnectiviteit, dringt zich de vraag op hoe het dan zit met beveiliging, privacy en eigendom. Denk maar eens aan kentekenherkenning in de openbare ruimte. Aan justitie of financiën verstrekt Ziut geen informatie, tenzij dit binnen de wettelijke kaders valt. Ook commerciële partijen krijgen geen toegang tot het door Ziut ontwikkelde PIMS (public infrastructure manage-ment system). ‘Alle data behoren tot het publieke domein en zijn eigendom van de publieke diensten’, stelt Croes.
Daarnaast heeft het Ministerie van I&M voor het project ‘talking traffic’ nadrukkelijk aandacht aan beveiliging besteedt. Lagere overheden en Rijkswaterstaat werken in dat project samen met ict-bedrijven aan i-VRI’s (intelligente verkeersregelinstallaties) die op platforms en internet zo optimaal mogelijk worden beveiligd. ‘Tot hoe ver we daarin kunnen gaan, is altijd weer de vraag. Het blijft een wedloop waartegen we de meest geavanceerde technologie inzetten. Veel partijen beseffen terdege dat beveiliging en privacy belangrijke items zijn.’
Aansporen en reinigen
Interconnectiviteit in communicatie is één ding, maar wanneer objecten in de publieke ruimte mensen tot actie gaan aansporen wordt het een andere zaak. ‘Gemeenten willen een zo hoog mogelijke dienstverlening bieden, terwijl ze wel de maatschappelijke kosten in het oog moeten houden’, licht hij toe. ‘Zo zijn we gestart met slimme prullenbakken die via het Lora-netwerk aangeven hoe vol ze zijn. Vooral over grotere rijafstanden en op drukke plaatsen kunnen zulke prullenbakken voordeel voor gemeenten opleveren – denk maar eens aan afval dat naast de bak wordt gegooid als de prullenbak vol is. Ook afvalverwerkers tonen belangstelling omdat zij, via prestatiecontracten, tegen lagere kosten een betere dienstverlening kunnen bieden.’
De gemeente Arnhem is nog een stapje verder gegaan. In Coehoorn, een auto-intensieve wijk aan de rand van het centrum, meten lantaarnpalen niet alleen fijnstof, maar vangen het tevens af. Croes: ‘Aan de mast wordt het fijnstof-afvangapparaat Pamares geplaatst, dat met een elektromagnetisch veld de lucht in een straal van zes meter zuivert. Het mooie is dat het systeem vooral zijn werk doet bij windstil weer, dus wanneer de meeste smog ontstaat.’
|
Dimmen in Aldeboarn
Aldeboarn is een fraai dorpje tussen Heerenveen en laagveenmoeras de ‘Alde Feanen’. Vanouds was het een handelsplaats aan het riviertje de Boarn, waarvan sommige gebouwen nog getuigen. De bewoners willen niet dat hun dorp door te veel licht wordt aangetast. Velen geven daarom de voorkeur aan dimmen. Volgens de inwoners heeft het dorp niet zoveel licht nodig. Maar waar ligt de grens tussen veilig en duisternis? De raad heeft gezegd: tussen punt A en punt B hoeft de weg niet verlicht te zijn, maar wel op A en B zelf en op gevaarlijke plekken. Langs de Boarn is nu gekozen voor een combinatie van functionele verlichting en sfeerverlichting, bestaande uit warm-witte ledverlichting, energiezuinige leds voor grond- en gevelspots, led-strips en -lijnverlichting, allemaal geregeld door een telemanagementsysteem dat het lichtniveau op elk moment kan aansturen. Eind augustus, tijdens de jaarlijkse gondelvaart, zal de nieuwe aanpak letterlijk en figuurlijk aan het licht komen.
|
Slechten barrières
De omschakeling van de traditionele publieke ruimte uit de vorige eeuw naar een met leds en sensoren uitgerust digitaal (tele)netwerk heeft wel zijn weerslag op de rol van de gemeenteambtenaar. Meer beheer tegen minder kosten leidt volgens Croes niet tot minder werk. Integendeel, het wordt op gemeentelijk niveau een verschuiving van taken.
‘Wat slimme infra in de stad doet, is het slechten van barrières, ook financieel. Zo is de gemeente Roosendaal bezig masten met sensoren uit te rusten. Wat je ziet, is dat ambtenaren steeds vaker afwisselend werk doen en – over de afdelingen milieu, afval, verkeer en veiligheid heen – met elkaar moeten samenwerken. Met installateurs en storingsdiensten zal hetzelfde gebeuren: ook zij moeten leren omgaan met leds, sensoren en nieuwe netwerken in de publieke ruimte.’
Tekst: Tseard Zoethout
Fotografie: Rien Hokken, Fokke Eenhoorn