November/December 2020

Sluit de keten van de ketel verantwoord af

Installateur is sleutel tot succesvolle verwerking

Het is weer zo ver: een duurzaam streven krijgt vorm in een ogenschijnlijk onuitvoerbare regeling. Producenten van cv-ketels zijn verantwoordelijk voor adequate verwerking aan het eind van de levenscyclus. Ze raken echter het zicht op hun producten vrijwel direct na verkoop volledig kwijt. Sinds 2015 registreren Weeelabex-gecertificeerde verwerkers de retour-stromen. En dat helpt. Zeker als vanaf 1 januari 2022 installateurs ook verplicht zijn om de oude ketels daadwerkelijk via dit kanaal af te geven.

Even een vraagje: wat doe jij als installateur met de oude toestellen die je bij een individuele gebruiker of renovatieproject verwijdert? De fabrikanten hopen dat je die keurig aflevert en laat verwerken door een gecertificeerde verwerker. Die verwijdert alle schadelijke stoffen, scheidt de herbruikbare materialen en maakt ze geschikt voor hergebruik. Producenten zijn wettelijk verantwoordelijk gemaakt om ten minste 65 procent van de op de markt gebrachte producten in te zamelen en te verwerken. Probleempje: tot nu toe is niemand verplicht om die afgedankte ketels ook daadwerkelijk controleerbaar af te leveren bij een gecertificeerde verwerker. Dat gat in de regeling is over een jaar gedicht. Dan maakt de Wabo (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht) plaats voor de nieuwe Omgevingswet en ben je als installateur wel degelijk in overtreding als je de keten niet netjes sluit.

Europese Weee-richtlijn

De verplichting om gecertificeerd te verwerken is een rechtstreeks gevolg van de Europese Weee-richtlijn. Die heeft betrekking op alle ‘electrical and electronic equipment’, vandaar de drie E’s. De W staat voor afval (Waste). Zelfs als het leeuwendeel van een apparaat uit bijvoorbeeld staal bestaat, zoals bij een gasketel, zorgt die ene printplaat ervoor dat het hele product onder de Weee valt. Logisch, want veel van deze apparatuur bevat stoffen die schadelijk zijn als ze in het milieu terechtkomen. De Weee geldt dus niet alleen voor cv-ketels, maar voor alle apparaten met een stekker of batterij. In de ideale uitvoering van deze regeling komt alle afgedankte apparatuur, vaak aangeduid met e-waste, terecht bij gecertificeerde verwerkers. Deze recyclingbedrijven beschikken over het zogeheten Waste Electric and Electronic Equipment Label of Excellence (Weeelabex) en garanderen niet alleen de beoogde scheiding van grondstoffen, maar melden de volumes ook terug aan de producenten, zodat die op hun beurt met harde cijfers kunnen onderbouwen dat zij hun verantwoordelijkheid nemen.

Ontbrekende schakels in de verwerkingsketen

Maar daarmee is de keten van de ketel nog niet gesloten. ‘Er liggen weliswaar geen cv-ketels in de sloot of op de stort, dus ze worden herwonnen’, constateert Vera Ortmanns, directeur Stichting Metalelektro Recycling (SMR), ‘maar dat is dan ook het enige positieve.’ De SMR vertegenwoordigt de producenten en importeurs bij de uitvoering van de wettelijk verplichte inzameling. Het is voor producenten vrijwel onmogelijk om een goed beeld te krijgen van hoe de stromen van afgedankte cv-ketels lopen. ‘Ten eerste is een inzamelingsbedrijf niet verplicht tot het behalen van een Weeelabex-certificering, zolang het maar geen ketels verwerkt. Ten tweede is een installateur of sloper niet verplicht om de ketels af te leveren bij een verwerker die wél Weeelabex-gecertificeerd is. Dat zijn belangrijke ontbrekende schakels in de keten om een gesloten systeem van recycling te borgen’, concludeert Ortmanns. Tegelijk is het volgens haar volstrekt onduidelijk hoe erg het dan wel is, of juist niet. ‘Want ook een niet-gecertificeerde verwerker kan keurig volgens de richtlijnen werken, maar dan zonder dat deze volumes in de officiële statistieken worden opgenomen: een lekstroom. En ten aanzien van verwerkers die van minder goede zin zijn, is handhaving moeilijk, zo niet onmogelijk. Zolang een cv-ketel bij een niet-gecertificeerde metaalhandelaar ligt die er verder niets mee doet, valt er immers weinig te handhaven.’ Ook constateert Ortmanns dat de metaalhandel ‘levendig’ is. ‘Schroot gaat van metaalhandelaar tot metaalhandelaar. Jaren geleden is er een onderzoek geweest waarbij wasmachines werden voorzien van een tracker, maar ook die raakten uit het zicht omdat er heel veel de grens over gaat naar de wereldmarkt. Sterker nog’, vervolgt ze, ‘uit onderzoek naar de stromen van elektronisch afval over de wereld, bleek dat de afgelopen zes jaar meer dan twee miljoen kilo aan wasmachines, koelkasten, cv-ketels en andere e-waste - dat zijn honderd volle zeecontainers - uit de Nederlandse havens richting Afrika vertrok.’

‘Breng e-waste bij voorkeur naar een gecertificeerde verwerker’

Stichting Open

Kortom, er moet iets gebeuren. De uitgebreide productenverantwoordelijkheid bij fabrikanten vraagt om instrumenten om die ook te kunnen nemen. In december 2019 richtten meer dan tweeduizend producenten van elektrische apparaten daarom de stichting Organisatie Producentenverantwoordelijkheid E-waste Nederland (Open) op. Doel is om allereerst de krachten te bundelen van producenten van alle soorten afgedankte apparaten die onder de Weee-richtlijn vallen. Naast cv-ketels gaat het dan ook om bijvoorbeeld audiovisuele apparatuur, witgoed, ict-apparaten, armaturen, elektrische gereedschappen en zonnepanelen. Zo gaat Open een onderzoek uitvoeren naar een systematiek met een retourpremie voor koel- en vriesapparaten in combinatie met een zichtbare recyclingbijdrage. Daarnaast zal ook nadrukkelijker worden ingezet op de verantwoordelijkheid en bewustwording van de verschillende spelers in de keten. Dat begint bij het stimuleren van verwerkers om tot Weeelabex-certificering over te gaan. Elk recyclingbedrijf beschikt in principe al over een managementsysteem op het gebied van milieu, gezondheid, veiligheid en kwaliteit. Vervolgens is het een kwestie van een auditor uitnodigen en bij een gunstige beoordeling volgt opname in het Nationaal Weee-register.

Bewuste en trotse metaalverwerkers

Twee verwerkers die al bewust de stap hebben gezet tot Weeelabex-certificering zijn Metaal Recycling Rijnmond en N.A. Metaalhandel. Eigenaren zijn Sjakier Akbarkhan (links) en Naushad Akbarkhan (rechts). Omdat ze van elkaar wisten dat zij op het gebied van circulariteit op één lijn zitten, besloten de twee neven de certificering gezamenlijk op te pakken. ‘Op advies van de inspectie hebben we gewerkt aan certificering op een van onze bedrijven, namelijk N.A. Metaalhandel’, vertelt Naushad Akbarkhan. Het bedrijf van zijn neef, Metaal Recycling Rijnmond, werkt onder deze certificering. ‘Omdat het certificaat locatiegebonden is, hebben we elk ons eigen bedrijf in dezelfde loods gevestigd. Wel zo’n praktische oplossing, die bovendien scheelt in de kosten.’ Sjakier Akbarkhan: ‘Wij zijn er trots op dat wij sinds maart van dit jaar een van de weinige Weeelabex-gecertificeerde bedrijven zijn. Op die manier dragen we bij aan het streven naar een honderd procent circulaire economie. Daarmee maken we onze bedrijven klaar voor de toekomst en laten we onze klanten zien dat we verantwoordelijkheid nemen. Het past niet om zo lang mogelijk onder de radar te werken, noch voor de verwerker, noch voor de installateur of andere toeleverancier. Het liefst zie ik dat installateurs verplicht worden om rechtstreeks, dus niet via allerlei opkopers, te leveren aan gecertificeerde bedrijven.’

Betere inzamelprestaties

Het jaarverslag 2019 van de Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) spreekt duidelijke taal: ‘Nederland zamelt beduidend minder afval van elektronische apparatuur in dan volgens de Europese wet- en regelgeving zou moeten, namelijk 49 procent in plaats van 65 procent.’ ‘Daarom wordt er met man en macht ingezet op betere prestaties’, zegt Eelke Lodder, projectleider Afgedankte elektronica bij de ILT. Twee aandachtspunten springen eruit. Ten eerste: lekstromen in kaart brengen en zorgen dat deze verwerkt gaan worden in het reguliere verwerkingscircuit. En op de tweede plaats erop toezien dat de verwerking in dit reguliere verwerkingscircuit zo hoogwaardig mogelijk plaatsvindt. ‘Om die afwijkende stromen te ondervangen praten we met diverse partijen, zoals de Vereniging voor Aannemers in de Sloop en de Stichting Veilig en Milieukundig Slopen. Onze boodschap aan slopers: breng e-waste bij voorkeur naar een gecertificeerde verwerker, en als het niet anders kan, apart naar de schroothandel. Bij deze laatste sector voeren we jaarlijks 250 controles uit, en er is een duidelijke kentering in de goede richting. Steeds minder e-waste verdwijnt in het schroot, en aanzienlijk meer schroot wordt gescheiden aan de poort en afgevoerd naar een legale verwerker. Ook gaan we in gesprek met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, die gestandaardiseerde sloopverordeningen biedt. Wanneer die een paragraaf over de afvoer van elektronica bevatten, dan is de weg naar Weeelabex-gecertificeerde verwerkers automatisch in de vergunning meegenomen. Op die manier kunnen ook vastgoedbedrijven en woningbouwverenigingen via bestekken en contracten met de aannemer en/of sloper grote invloed uitoefenen.’

Afgifteplicht voor installateurs

Successen zijn er ook te melden over de inspecties bij de gecertificeerde bedrijven. Bij geen werden grote overtredingen aangetroffen, en alle bezochte bedrijven konden aantonen dat de verplichte recyclingpercentages waren behaald. Lodder: ‘In de meest ideale situatie krijgen installateurs een afgifteplicht naar een gecertificeerde verwerker. Deze ‘reparatie’ van de Weee-keten staat gepland bij de introductie van de nieuwe Omgevingswet, naar verwachting op 1 januari 2022. Maar waarom wachten tot het moet? We doen daarom nu al een beroep op het maatschappelijk verantwoord ondernemen van een installateur. Hij krijgt als eerste het afgedankte apparaat in handen, dus hij bepaalt de route. Gelukkig zien we al veel goede ontwikkelingen. Een groot aantal installatiebedrijven sluit nu al contracten af met erkende verwerkers die de ketel ophalen op locatie. De installateur weet dan zeker dat het apparaat goed wordt verwerkt, en de verwerker is verzekerd van goede aanvoer.’

Tekst: Kerstin van Tiggelen
Fotografie: Metaal recycling Rijnmond en Linda Kindt