Juni 2022

Tijd en milieu besparen met kunststof leidingen

Jaarlijks maken we in Nederland gebruik van meer dan tien miljoen ton aan kunststof. Een deel van dit kunststof gebruiken we voor leidingen die we toepassen in drinkwater- en afvoersystemen. Een flink aantal installateurs werkt nog met metalen leidingen, maar de populariteit van kunststof neemt toe. Maar welke voordelen brengen kunststof leidingsystemen met zich mee en waarin zitten die dan?

In Nederland maken we in toenemende mate gebruik van kunststof leidingen wanneer we drinkwatersystemen installeren. Daarbij passen we verschillende soorten kunststoffen toe, afhankelijk van het gebruik gaat het om PVC, PE, PP en PB in verschillende varianten. Ook zijn er zogeheten multilagen buizen; deze zijn van kunststof, maar hebben een aluminium kern in de buis. Afhankelijk van de eigenschappen, toepassing en kwaliteit moeten installateurs hun keuzes maken. Bij de aanvoerleidingen van drinkwater in de straat of de wijk, de zogeheten hoofdleidingen, gebruikt men vooral PVC, dat relatief hard is. Wanneer het om de installatie in het gebouw of de woning gaat, stappen vakmensen vaak over op flexibeler buizen gemaakt van PE, PP of PB, omdat het eenvoudiger te verwerken is.

Eenvoudig te installeren

In vergelijking tot metalen buizen zijn kunststofbuizen veel lichter van gewicht. Het transporteren gaat hierdoor makkelijker en de kosten voor transport zijn vaak lager en de milieubelasting is daarmee ook kleiner. Zoals eerder aangegeven zijn de flexibiliteit en buigzaamheid een enorm pluspunt bij de aanleg van leidingsystemen. Door de gemakkelijke verwerking en de eenvoudige installatie, werkt dit aantoonbaar sneller. Vanwege het lichte gewicht en de buigzaamheid zijn drinkwaterleidingen met relatief weinig mankracht te installeren. Ze geleiden niet en zijn immuun voor galvanische erosie. In verschillende omstandigheden kunnen de buizen probleemloos worden gebruikt en hebben geen beschermende deklaag nodig. Er is weinig tot geen onderhoud nodig, omdat ze niet roesten of schilferen. In vergelijking tot andere materialen hebben kunststof leidingen minder last van scheuren en breuken, zo meldt belangenorganisatie BureauLeiding. Zonder veel technische aanpassingen kan de installateur dus gemakkelijk bochten maken en het leidingnet zijn koers laten vervolgen. Dit geldt overigens niet alleen voor drinkwaterleidingen, maar ook voor afvalwater en gasdistributiesystemen die steeds vaker in kunststof worden uitgevoerd.

Kwaliteitsmeting

Kiwa test de kwaliteit van leidingen. Rob Goutier, werkzaam bij Kiwa, vertelt hoe het instituut de kwaliteit van kunststof leidingen test en waarborgt op onder andere toxiciteit, levensduur en lekdichtheid. Uitgangspunt daarbij zijn Kiwa beoordelingsrichtlijnen (BRL’s). ‘Het toxicologische aspect bij drinkwaterleidingen is erg belangrijk. Stoffen die eventueel uit de kunststof kunnen komen, mogen niet in gevaarlijke concentraties in het drinkwater terechtkomen. Bij onze Kiwa-keuring kijken we naar de grondstoffen die gebruikt zijn en welke componenten er in het product zitten. Daarbij controleren we onder meer de reuk en smaak en migratie van stoffen in het drinkwater. Ook heel belangrijk bij kunststof leidingen is de levensduur. Die moet minimaal vijftig jaar zijn. De levensduur van kunststofleidingen is temperatuurafhankelijk. Om leidingen op een lange levensduur te testen, maken we daarom gebruik van een serie druktesten bij verschillende temperaturen gedurende een jaar. Hierbij vullen we buizen met water om ze onder druk te testen, totdat de buis na een bepaalde tijd kapot gaat. Uit het resultaat van de metingen kun je dan berekenen hoe dik een leiding moet zijn bij een bepaalde diameter om de gewenste levensduur van vijftig jaar te hebben.’
Daarnaast zijn er verschillende type fittingen die een belangrijk onderdeel van het systeem zijn. Deze moeten zorgen voor het tot stand brengen en in stand houden van een lekdichte verbinding met de leiding. Hierbij is het van belang dat de juiste fitting aan de juiste leiding wordt gekoppeld. ‘Om dit te meten maken we gebruik van een temperatuurwisseltest’, vertelt Goutier. ‘Hierbij wordt de dichtheid van de verbinding tussen leiding en fitting getest bij wisselende temperaturen van 20 en 95 graden Celsius. Het krimpen en uitzetten van de leiding en fitting worden hiermee nagebootst. Als een leidingsysteem voldoet aan alle gestelde eisen, kunnen we een Kiwa-certificaat afgeven’, zegt Goutier. Producten worden dan gemerkt met het Kiwa-watermerk.

Geen echte voorkeur

Volgens Jeroen Vendel van Schouten Techniek maakt het niet zo gek veel uit of ze kunststof of metalen drinkwaterleidingsystemen gebruiken. ‘De systemen vertegenwoordigen dezelfde kwaliteit, voldoen beiden aan de eisen die wij stellen en ik zie geen duidelijk tijdsvoordeel in het ene of andere.’ Vendel ziet wel bepaalde nadelen aan kunststof leidingsystemen. ‘Hulpstukken zoals bochten en T-stukken van bepaalde fabrikanten vernauwen het systeem. Dat geeft hogere weerstanden, drukverlies en dat is eigenlijk technisch gezien niet handig. Er zijn ook wel systemen die dat niet hebben, maar die zijn wel wat duurder dan de voordeligste buizen en worden daardoor weer minder toegepast. Ondanks de nadelen gebruik ik wel kunststof leidingen bij woninginstallaties. Bij utiliteitsprojecten of voor distributienetten heb ik meer twijfels.’

Energie- en milieu-impact

Volgens Bert van Steeg, directeur van BureauLeiding, kunnen we door over te stappen op kunststof op de eerste plaats het energiegebruik binnen de hele keten verminderen. ‘Hoe gladder de wanden hoe minder energie het kost om de vloeistoffen door de leidingen te laten stromen. Het Belgisch onderzoeksbureau VITO van de Europese kunststofindustrie onderzocht verschillende kunststof leidingsystemen, waarbij ook systemen met gerecyclede materialen zijn meegenomen. Aan de hand van een levenscyclusanalyse (LCA) is er volgens dit bureau maar één conclusie mogelijk: Kunststof leidingsystemen hebben gemiddeld de kleinste ecologische voetafdruk. Op bepaalde milieucriteria scoort de 3-laags PVC drainage- en rioleringsbuis perfect. De milieubelasting wordt vastgesteld door het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (Nibe) dat gebruik maakt van LCA-data uit het VITO-onderzoek om de PVC-leidingsystemen te beoordelen voor het DUBOkeur, een keurmerk dat aangeeft dat een product – over de gehele keten bekeken - minder milieubelasting teweegbrengt dan andere soortgelijke producten met eenzelfde functie. Aan de hand van de LCA-resultaten zijn EPD’s (Environmental Product Declarations) opgesteld voor leidingsystemen. Als het om milieuaspecten gaat, zorgen deze EPD’s voor transparantie bij de productkeuze. Kunststof leidingen blijken duurzaam te zijn.’
Ook de kunststofverwerkende industrie zelf maakt werk van energiebesparing. Geheel vrijwillig heeft deze omvangrijke industriesector – in Europa goed voor een jaaromzet van 300 miljard euro – met de overheid afgesproken dat zij maatregelen zal nemen om het energieverbruik met 20 procent terug te dringen. Dit is vastgelegd in de Meerjarenafspraak energie-efficiency. Dezelfde inspanning doen ook de producenten van kunststof leidingsystemen, die in Nederland verenigd zijn in BureauLeiding. Zij maken energiebesparing tot speerpunt voor de komende jaren. ‘De sector werkt hard aan het invoeren van energiebesparende maatregelen, zoals overstappen op windenergie en de implementatie van installaties voor warmtekrachtkoppeling (WKK). Ook met de keuze voor transport over water voor de aanvoer van grondstoffen bespaart deze sector op energie. Met al deze maatregelen levert de sector een directe bijdrage aan de doelstelling van Nederland en de EU om naar een energiereductie van 50 procent te komen in 2030’, aldus Van Steeg.

‘De levensduur van kunststof leidingen moet minimaal vijftig jaar zijn’

Naar circulaire installaties

Voor velen blijft de vraag boven de markt hangen of kunststof leidingsystemen qua milieu-impact kunnen wedijveren met metalen leidingen, waarvan het basismateriaal bijna van nature zeer eenvoudig te hergebruiken is. Bert van Steeg zegt dat dit voor kunststof leidingsystemen vrijwel net zo eenvoudig is. ‘Wij zijn ons ervan bewust dat duurzaam materiaalgebruik hoog op de agenda staat bij overheden en ook steeds vaker bij onze opdrachtgevers. Dit vraagt om materialen met een zo klein mogelijke impact op het milieu. Levenscyclusdata tonen aan dat kunststof leidingsystemen binnen het concept van duurzaam bouwen passen en binnen een circulaire economie. Kunststof leidingensystemen hebben een lange levensduur en wanneer ze dan uiteindelijk in de afvalfase komen, zijn ze uitermate geschikt voor recycling. De sector heeft hiervoor het Buizen Inzamel Systeem (BIS) opgezet voor de inzameling van kunststof leidingafval en de verwerking van het materiaal tot nieuwe buizen en andere producten.’
Van Steeg: ‘Buizen die door sloop of renovatie overbodig zijn, komen op deze manier weer terug in de keten. Kunststof materiaal kunnen we zeker zeven keer recyclen. Bedenk wel dat kunststof leidingen een lange technische levensduur van soms wel meer dan honderd jaar hebben. Hierdoor begint pas heel geleidelijk een aanbod van buisafval te ontstaan. De 14.000 ton ingezamelde hard PVC-afval in Nederland is ongeveer 60 procent van het totale vrij gekomen hard PVC-afval in Nederland.’

Tekst: Marco Pijper
Fotografie: Kiwa, Pipelife, BureauLeiding