Mei 2021

Tiny houses vol met grootse installatietechniek

Alex Jonker Technische Installaties uit Zaandam heeft de -installatietechniek verzorgd van de tiny houses die momenteel onder meer worden geplaatst in Haarlem. De kleine woninkjes zijn volledig zelfvoorzienend: geen aansluiting op waterleiding, elektriciteits- of gasnet. Zelfs niet op het riool. Maar om zonder die aansluitingen toch comfortabel te kunnen wonen, is inventief en geavanceerd installatiewerk nodig.

Tiny Tim heten de kleine woningen in Haarlem. Een standaard TIMhouse Model S heeft een gebruiksoppervlakte van 28 m² . De realisatie van de woningen aan de Zwemmerslaan, waarvan de meeste er inmiddels staan, is het product van de samenwerking tussen tussen TIMhouse BV en de uitvoerende partijen Korbeel Aannemers en Alex Jonker Technische Installaties. De koop- en huurwoningen zijn bedoeld voor tijdelijke huisvesting, wat betekent dat ze niet volledig hoeven te voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit. Ze staan er voor maximaal tien jaar. Maar daarmee zijn ze nog lang niet aan het einde van hun levensduur. Als de bewoners na tien jaar moeten verhuizen, nemen ze hun woning gewoon mee. De tiny houses worden gebouwd met een licht en ademend bouwpakket van zogenaamde SIP-panelen (structural insulated panels). Het geringe gewicht en de sterkte van de SIP-panelen maken het mogelijk om licht te bouwen. De gevel is van gebrand hout; Shou Sugi Ban, Japans voor gebrande cipres. Het is een traditionele techniek waarbij naaldhout aan één zijde wordt gebrand. De koollaag beschermt tegen ongedierte, is waterafstotend en brandvertragend. Schilderen is niet nodig.

Geringe energievraag

De bewoners – doorgaans gaat het om een- of tweepersoonshuishoudens - moeten zich tevreden stellen met een beperkte leefruimte. In de huisjes wordt regenwater opgevangen en door een individueel zuiveringssysteem omgezet naar drinkwater. Stroom wordt verkregen via zonnepanelen. De energievraag van de woningen is dankzij de SIP-panelen (RC-waarde ≥ 6) zeer beperkt, waardoor ook kan worden volstaan met installaties met een beperkt vermogen. De woningen zijn voorzien van een opslagsysteem met een capaciteit van 5,5 kW. ‘Voorlopig gebruiken we voor de opslag van stroom loodaccu’s, ‘vertelt installateur Alex Jonker. ‘Met twaalf van die accu’s kan een permanente stroomvoorziening worden gegarandeerd. De keuze voor loodaccu’s is puur gebaseerd op de kostprijs. De opslag moet in beginsel voldoende zijn, maar dan moet de zon niet wekenlang achter een wolkendek schuilgaan. Critici zullen zeggen dat je een beetje geluk moet hebben, maar je kunt het ook zien als een kwestie van het gebruik aanpassen. En voor de meeste bewoners van deze huisjes is dat geen enkel probleem. De mensen die voor een dergelijk manier van wonen kiezen, doen dat heel bewust. Het is voor hen een vanzelfsprekende zaak te leven met een minimale carbon footprint.’

‘Als de bewoners na tien jaar moeten verhuizen, nemen ze hun woning gewoon mee.’

Pv-panelen tegen de gevels

De Tiny Tim-huizen zijn voorzien van zowel pv-panelen als pvt-panelen. Er is gebruik gemaakt van vijf extra grote (XL) pv-panelen en twaalf standaard pv-panelen, die verticaal zijn aangebracht op de gevel en op het dak. Door de meeste panelen tegen de gevel te plaatsen wordt ook in de winter optimaal geprofiteerd van het zonlicht. Op het dak staan de pvt-panelen strak tegen elkaar, onder een hoek geplaatst. Die opstelling wekt de suggestie dat de tiny houses een puntdak hebben. De ruimte achter de panelen is echter loos. Sommige bewoners hebben de ruimte dichtgezet, waarmee zij extra opbergruimte hebben gecreëerd. De woning is all electric. Er wordt elektrisch gekookt (inductie) en verwarmd met een Vaillant-warmtepomp van 2,5 kW. Warm water wordt geproduceerd met een boiler. Jonker heeft hier wel een essentiële verandering in aangebracht. ‘Het boilervat met een inhoud van 380 liter wordt gebruikt als buffer voor de verwarming en de spiraal in het buffervat wordt gebruikt voor de bereiding van warm tapwater. De warmteafgifte vindt plaats via een hybride convector. ‘Eén convector moet genoeg zijn om het huisje comfortabel te verwarmen. Maar sommige bewoners willen een extra convector omdat ze vaker thuis zijn.’ De ervaringen van de bewoners afgelopen winter waren prima. Ook tijdens de weken dat Nederland weer eens massaal de schaatsen onderbond, zaten zij er comfortabel bij in hun door een bescheiden warmtepomp verwarmde woning. De tiny houses worden gebouwd in een werkplaats van Jonker in Wormer. De bouw, inclusief afbouw en installatiewerkzaamheden, vergt ongeveer twaalf weken. Daarna worden de woningen op een dieplader gehesen en kunnen ze op weg naar hun bestemming. Jonker: ‘Alle installatietechniek brengen we in de werkplaats aan. Als het casco er staat, kunnen twee monteurs in twee weken alle techniek in de woning aanbrengen.’ De woningen hebben een droogtoilet, ook wel composttoilet genoemd, die de urine apart opgevangt. Deze toiletten hebben geen spoeling wat meteen ook een forse waterbesparing geeft.

Verticaal helofytenfilter

In de huisjes wordt regenwater opgevangen dat via een individueel zuiveringssysteem wordt omgezet naar drinkwater. Al het afvalwater wordt volledig hergebruikt en weer teruggebracht tot drinkwaterkwaliteit. De waterzuiveringsinstallatie is ontwikkeld door Eduard van Vliet van Green Art Solutions. De installatie laat zich het best omschrijven als een verticaal helofytenfilter. Een klein stuk gevel van 6 m² is voldoende om van douchewater, afwaswater en urine, samen met regenwater weer schoon drinkbaar water te maken. De waterzuiveringsinstallatie bevindt zich deels binnen en deels buiten het huisje. Tegen de buitenwand staan acht boven elkaar gemonteerde RVS-bakken met allerlei soorten planten die het zuiveringswerk verrichten. Kort voordat de huisjes naar hun plaats van bestemming gaan, worden de bakken gevuld met schelpen, diverse soorten planten en het vereiste bacterieleven. Na enige tijd is het biologische materiaal in staat om hoogwaardige zuivering toe te passen. Elke bak heeft een specifieke zuiveringstaak, waarna het water uiteindelijk in de drinkwatertank in het huis terecht komt. Het is een continu proces waarbij via een systeem van kleppen en leidingen circa 2.500 liter water wordt gezuiverd. Het regenwater wordt opgevangen en voor een deel rechtstreeks naar een watertank binnen geleid en een ander deel van het regenwater gaat direct naar de RVS-bakken van de waterzuivering.

‘Alle installatietechniek brengen we aan in de werkplaats’

Watertank

De watertank staat binnen in de technische ruimte onder het slaapgedeelte. ‘In de tank wordt het water in vier aparte secties opgeslagen,’ legt Jonker uit. ‘Het afvalwater en het opgevangen regenwater wordt vanaf de waterzuiveringswand buiten eerst naar de onderste sectie van de watertank gepompt. Van hieruit gaat het water naar een van de RVS-bakken buiten; elke sectie in de tank binnen correspondeert met een van de RSV-bakken buiten. Vervolgens gaat het water van de volgende sectie weer naar een van de andere RVS-bakken. Dat herhaalt zich nog een paar keer. Elke volgende stap is een zuiveringsstap van afval- en regenwater naar gezuiverd water en ten slotte drinkbaar water.’
Een van de laatste stappen in de zuivering vindt plaats met behulp van een micron filter, koolstoffilter en UV-licht. De tank is voorzien van overloopkleppen die door een plc worden aangestuurd. Jonker: ‘Deze plc-sturing hebben we zelf ontworpen. Op gezette tijden wordt van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat steeds een deel van het water door het waterzuiverend systeem gepompt. ‘s Nachts gaan de pompen uit omdat boven de technische ruimte wordt geslapen.’ In het keukenblok zit nog een installatie om via omgekeerde osmose de laatste stap te zetten om van het gerecyclede water veilig drinkwater te maken. Bij omgekeerde osmose wordt leidingwater onder druk door een aantal filters en een osmosemembraan geperst, waarbij nagenoeg alle zouten, mineralen en andere stoffen uit het water worden verwijderd. De leidingen zijn uitgevoerd in PE met mofverbindingen. ‘Aanvankelijk gebruikten we pvc-leidingen, maar omdat onze monteurs in een erg krappe ruimte moeten werken, werd het gebruik van pvc-lijm toch wel erg bezwaarlijk.’

Langdurige droogte

Omdat de huisjes volkomen off grid zijn, moet al het benodigde water uit de natuur komen. Bij de ingebruikname van de woning worden de tanks eenmalig gevuld met leidingwater, daarna zijn de bewoners afhankelijk van het regen- en afvalwater dat voortdurend wordt gereinigd. Bij langdurige droogte zouden de bewoners evenwel in de problemen kunnen komen wat betreft de watervoorziening. Als een keer minder douchen dan niet helpt, zit er voor hen weinig anders op dan de tanks te vullen met leidingwater. Jonker Technische Installaties werkt momenteel aan de doorontwikkeling van de waterzuiverende wand tot een zelfstandige unit, die buiten aan de woning kan worden gekoppeld. Dat deel van de techniek zou met die oplossing in de toekomst uit de tiny house kunnen worden gehaald. Daarmee zou er niet alleen binnenshuis meer ruimte ontstaan, maar zou het installatiegemak ook toenemen, omdat feitelijk een plug&play-waterzuiveringssysteem wordt gecreëerd, dat prefab kan worden gemaakt. Het Tim House heeft geen gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning, maar maakt gebruik van natuurlijke ventilatie. Warmteterugwinning zou met de geringe warmtevraag van circa 1,5 kW ook inefficiënt zijn. Bovendien vraagt gebalanceerde ventilatie weer extra energie.’

Tekst en fotografie: Mari van Lieshout