April 2021

UV-C-module: ‘Kers op de taart van een goede klimaatinstallatie’

Nu worstelen we met corona, maar in de lucht zweven altijd virussen, bacteriën en schimmels die mensen en dieren meenemen. Nog los van microbiologische groei door vocht bij de warmtewisselaars van de koelsectie van ventilatie- en klimaatinstallaties. UV-C-licht doodt ruim 99 procent van deze deeltjes. En een UV-C-module kan eenvoudig worden opgenomen in een luchtbehandelingskast of in de luchtkanalen.

Iedereen met een vijver weet het: met een UV-C-lamp blijft het water helder. In medische omgevingen is UV-C-licht dé snelle en niet-chemische manier om apparaten, instrumenten en zelfs hele kamers te steriliseren. Horeca en de foodindustrie gebruiken het licht om inventaris, transportbanden en voedsel te behandelen. En waterleidingbedrijven gebruiken al sinds 2004 ultraviolet licht om drinkwater te zuiveren. In huizen en kantoren zijn UV-C-modules in de installaties nog lang niet standaard, ziet Peter Boer, commercieel manager van Spie Nederland. ‘Juist op die plekken waar veel mensen het grootste deel van hun tijd doorbrengen, ademen zij nog relatief vuile lucht in.’

Gezonde investering

Een gemiddelde persoon ademt dagelijks 12 kubieke meter lucht door zijn longen. Met per kubieke meter 20 miljoen partikels aan stof, fijnstof, allergenen, bacteriën, pollen, schimmels, en virussen. ‘Een HVAC-systeem met UV-C-licht zou daarom wel eens een hele gezonde investering kunnen zijn’, denkt Boer. ‘Experimenteel epidemiologisch onderzoek laat zien dat bestraling van de koelsectie met UV-C-licht tot een significante vermindering van lichamelijke symptomen leidt (Menzies e.a., 2003). Met als gevolg niet alleen een lager ziekteverzuim, maar eveneens een hogere productiviteit, omdat ogen minder irriteren, hoofdpijn minder snel optreedt en mensen frisser en geconcentreerder blijven.’ Peter Boer ziet het toevoegen van UV-C-systemen in het dienstenpakket van installateurs dan ook als een logische stap. ‘Ik adviseer een uitbreiding van bedrijfsmatige en (duurdere) particuliere HVAC-installaties met UV-C-modules. Daarbij wil ik wel benadrukken dat deze investering in een gezond binnenklimaat uitsluitend effect heeft als je die combineert met regulier onderhoud. Hiermee garandeer je dat de filters en luchtkanalen schoon zijn en de installatie lucht- en waterzijdig goed is ingeregeld. Dat moet je er als installateur bij verkopen in één onlosmakelijk pakket.’

Technisch eenvoudig

UV-C-licht is ideaal voor het uitschakelen van allerlei ziektekiemen. Zolang UV-C-units netjes worden ingebouwd in een installatie, doen zij hun destructieve werk op een ‘gecontroleerde’ en effectieve manier, zonder ook de mens schade toe te brengen. Het inbouwen van een unit in een luchtbehandelingskast is volgens Boer ‘technisch heel eenvoudig.’ En de units kunnen ook in het aan- of afvoerkanaal worden geplaatst en – heel interessant in deze coronatijd waar de roep om snelle oplossingen groot is – eveneens in bestaande installaties. ‘De drukval door de units is minimaal, en het voornaamste benodigde onderhoud is de vervanging van de lampen na pakweg 8.000 tot 25.000 branduren. Bovendien kan de uitbreiding worden opgenomen in een gebouwbeheersysteem.’ Met zoveel pluspunten rijst de vraag waarom UV-C al niet langer een vast onderdeel is in de klimaatsystemen van bedrijven en huizen. Dat geldt nog meer voor sportaccommodaties en scholen waar een hoge concentratie is aan mensen die ook nog eens meer dan gemiddeld schreeuwen en zwaar ademen. Het antwoord lijkt tweevoudig: de concurrentie van filters en het kostenplaatje. Maar een nog belangrijker struikelblok volgens Boer: ‘De installatiewereld kijkt nog te weinig naar deze nieuwe toepassingen en heeft er ook geen goed verkoopverhaal voor om het aantrekkelijk te maken voor de klant.’

Filters als zwakste schakel

‘Natuurlijk’, zegt Boer, ‘de technologische mogelijkheden waren lange tijd te gering voor opschaling naar industriële toepassing. Bovendien werd in de tussentijd een ander vorm van luchtreiniging dominant: het gebruik van filters. Deze zijn echter inmiddels juist aantoonbaar de zwakste schakel van HVAC-installaties’, aldus Boer. ‘De Hepa-filters uitgezonderd, houden filters de meeste microben nauwelijks tegen. Erger nog: de filters absorberen een deel van het vocht uit de doorgevoerde buiten- en binnenlucht en zijn daarmee juist de ideale kraamkamer voor schimmels en bacteriën. Die gaan vervolgens door de kanalen zweven, hechten zich hieraan deels vast en zorgen voor nog meer broeinesten of worden met de ingeademde lucht direct in de longen gezogen.‘ Het aanbrengen van een UV-C-module is volgens Boer overigens meteen een mooi moment om de capaciteit en prestaties van de installatie in kaart te brengen, en waar nodig en mogelijk deze te upgraden. ‘Klimaatsystemen zijn vaak ondergeschoven kindjes’, signaleert hij. ‘Bij de ontwikkeling van een project wordt meestal helaas alleen gekeken naar de normen in het Bouwbesluit, en niet naar het werkelijke effect van de systemen op de gezondheid. Bij de normering wordt uitgegaan van het aantal personen per vierkante meter, in plaats van de luchtverversingsgraad per vierkante meter. Omdat de bezettingsgraad per ruimte enorm kan verschillen, zijn de volgens de norm geïnstalleerde klimaatsystemen lang niet altijd een garantie voor een gezond binnenklimaat.’

UV-C als kers op de taart

Een op zichzelf kleine aanpassing bij oudere installaties kan een veel omvangrijker project worden, waarschuwt Boer. ‘Je bent als installateur niet klaar met het plaatsen van alleen een UV-C-module. Om te voorkomen dat de gedesinfecteerde lucht direct weer wordt besmet, is onderhoud aan filters en kanalen cruciaal. Een schoon systeem is zelfs nog belangrijker dan werken met UV-C-licht’, durft hij de stelling aan. ‘In dat licht bezien is het vreemd dat er voor cv-ketels een verplichting bestaat om de rookgaskanalen te onderhouden vanwege koolmonoxide, terwijl er geen vergelijkbare eis is voor ventilatiesystemen. Daarnaast is het belangrijk om het systeem lucht- en waterzijdig goed in te regelen. Zeker wanneer het onderhoud er een aantal jaren bij is ingeschoten, is de kans groot dat het systeem door het afwisselend verwarmen en koelen is ontregeld en meer energie gebruikt. Kortom, UV-C is de kers op de taart van een goed ingeregelde installatie met schone filters en luchtkanalen.’

‘Filters absorberen een deel van het vocht en zijn daarmee de ideale kraamkamer voor schimmels en bacteriën’

Kostenplaatje

De vraag is natuurlijk wel hoeveel dit complete plaatje gaat kosten, maar dat is volgens Boer de verkeerde vraag. ‘Het gaat erom dat je als adviserend installateur de investering in het juiste perspectief plaatst. Als de aanpassing van een klimaatinstallatie 150.000 euro kost, maar je bespaart daarmee een half miljoen euro aan ziekteverzuimkosten, dan is die anderhalve ton investering ineens niet zo veel meer. Technische mensen bij installatiebedrijven zouden wat dat betreft meer moeten gaan denken in economisch rendement voor hun klanten.’

Goed onderhoud

Boer maakt een kanttekening bij zijn eigen pleidooi als het gaat om consumententoepassingen. ‘Een UV-C module voegt alleen kwaliteit toe bij de duurdere particuliere systemen. Simpelweg omdat veel split- en multisplitsystemen op de consumentenmarkt geen gebruik maken van recirculatie, en de gezuiverde lucht dus via het ventilatiesysteem naar buiten wordt geblazen. Toch is ook hier volgens hem belangrijke winst te behalen in de luchtkwaliteit. ‘Als installateurs hun klanten wijzen op het belang van het regelmatig vervangen van de filters, het schoonmaken van de kanalen vanuit de ventilatiekast en het goed inregelen van het systeem, is ook in dit marktsegment een flinke slag te slaan als het gaat om een gezonde woonomgeving.’

UV-A, UV B en UV-C

UV staat voor ultraviolette straling. Er zijn drie soorten ultraviolet licht; UV-A, UV-B en UV-C. Alle drie zijn onderdeel van zonlicht. UV-A staat ook bekend onder de naam blacklight, terwijl UV-B het licht is waardoor ’s zomers je huid verbrandt. UV-C-licht heeft met 100-280 nanometer de kortste golflengte van de drie en dringt daardoor extreem diep door in organismen. Zo diep, dat het schade aanricht aan het DNA.

Alternatieven

Niet elke organisatie heeft geld op de plank liggen om UV-C-systemen te laten inbouwen in hun bestaande installaties. Gelukkig zijn er steeds meer professionele alternatieven waarmee de lucht in individuele ruimtes effectief kan worden gedesinfecteerd. Denk hierbij aan klaslokalen, vergaderkamers, wachtkamers en fitnesszalen, maar ook om gangen, garderobes, kantines, toiletruimtes en pantry’s. Zo levert Philips onder het merk Signify het UV-C upper air, die aan een systeemplafond wordt gemonteerd. De 4x9 W PL-S TUV-lampen stralen de UV-C voornamelijk horizontaal ter hoogte van het apparaat en naar boven toe uit. Dit maakt het mogelijk om de lucht in de bovenste delen van de ruimte te desinfecteren, terwijl alledaagse (bedrijfs)activiteiten onder het gebied waar het apparaat actief is gewoon kunnen doorgaan. Er is in dezelfde serie ook een wandkast leverbaar op basis van een 25 W TUV T5-lamp.

Spie heeft eveneens een fraaie lokale oplossing ontwikkeld. ‘We kregen het idee om UV-C-licht in een ledpaneel te verwerken. We zuiveren daarmee de lucht tot wel 99,98 procent’, vertelt Boer. Het ledpaneel zuigt de lucht uit de ruimte naar binnen langs UV-C-licht. Het licht activeert vervolgens het nanofilter dat de onschadelijk gemaakte aerosolen en bacteriën opvangt. Door vier filterlagen wordt daarna schone lucht weer naar buiten geblazen. De 10 dB-motor in het paneel doet stil en energiezuinig zijn werk en ververst tot wel 50 kubieke meter per uur aan lucht. Het paneel is compact: 600 x 600 mm en past zo in bijna alle systeemplafonds. Boer: ‘Een kleine basisschool is zo voor ongeveer 10.000 euro klaar.’

Tekst: Kerstin van Tiggelen
Fotografie: Spie en Philips