Onze ogen verbinden licht en duisternis aan ons lichaam. De intensiteit, kleur, tijdsduur en richting van het licht zijn daarbij van grote invloed. En dus lijkt het logisch om die natuurlijke factoren te integreren in een gebouwde omgeving. De verschillen tussen buiten en binnen zijn echter groot. Op een zonnige dag buiten ontvang je een lichtintensiteit 100.000 lux, op een bewolkte dag zo’n 10.000 lux. In een kantoor daarentegen, is 500 lux de standaard en in een school slechts 300 lux. Visueel discomfort ligt volgens Arjen Raue op de loer. ‘Plus allerlei indirecte klachten die samenhangen met onze biologische klok.’ Volgens de European Lighting Expert bij bba binnenmilieu is er daarom veel winst te behalen door kunstmatige lichtbronnen beter af te stemmen op de wisselende behoeften van de gebruiker. De mens moet meer centraal staan. En dat is waar ‘Human Centric Lighting’ (HCL) een grote rol in kan spelen. HCL richt zich op een positieve invloed van licht op de mens, zonder overprikkeld te raken.

Is HCL een nieuwe ontwikkeling?

‘Zeker niet, maar het wint wel terrein. We weten al langer dat licht invloed heeft op lichamelijke en geestelijke processen van de mens. Er zijn wel honderd dingen die je goed of fout kunt doen als je wilt dat mensen zich prettig voelen bij de verlichting. En zo zijn er ook honderd benaderingen voor HCL. Maar het concept dat de laatste jaren vooral veel aandacht krijgt, is circadiane verlichting; dynamische verlichting die het verloop van het daglicht nadoet. Dat begon in de jaren negentig toen wetenschappers een derde soort lichtgevoelige cellen in het oog ontdekten. Naast de kegeltjes voor kleurherkenning en staafjes voor lichtinterceptie werden ook receptoren in het netvlies gevonden waar je niet mee kunt zien. Deze receptoren regelen ons natuurlijke dagritme via de productie van hormonen.’

En heeft de techniek deze kennis opgepakt?

‘Als fabrikanten het hebben over HCL, dan doelen ze vooral op het circadiane aspect. Maar dat is zeker niet het hele verhaal. Bij HCL draait het ook om licht dat stimuleert, dat de gezondheid van elk individu bevordert. Om verlichting waar niemand last van ondervindt, van overprikkeld raakt. Gelukkig biedt de overgang van tl- naar ledverlichting volop mogelijkheden. Daarbij gaan soms nog dingen mis, denk aan de magere prestaties van de eerste generatie ledlampen. De kleurweergave daarvan was slecht en je keek recht in de verblindende ledpuntjes, zodat je nog een tijd nabeelden zag. Nu voeren fabrikanten in hoog tempo verbeteringen door. Door onder meer de fosforlaag te verrijken oogt ledlicht minder bleek en door een aangepaste stralingshoek wordt het minder verblindend.’

‘De overgang van tl- naar ledverlichting biedt volop mogelijkheden’

Heeft led de toekomst?

‘Het is absoluut een revolutie in verlichting! En fabrikanten krijgen zaken als verblinding, knippervrij dimmen en kleurweergave steeds beter onder controle. Daarnaast worden ledlampen vaker gecombineerd met klokprogramma’s. Deze ‘tuneable white’-armaturen geven ’s ochtends helder en blauw licht en zullen in de loop van de middag juist geler kleuren. Er zijn volop mogelijkheden. Maar een mkb’er die verplicht zijn tl-verlichting moet vervangen door led, kiest toch vaak voor de goedkoopste oplossing die aan de minimum-eisen voldoet. Die keuze is dan gebaseerd op energiebesparing, niet op kwaliteit. En ik vrees dat ze dan toch weer binnen de kortste keren hun nieuwe ledarmaturen bij het vuilnis moeten zetten, als het personeel met hoofdpijn naar huis gaat.’

Waar moet je op letten?

‘Met de beste bedoelingen wordt soms gekozen voor de benadering ‘van dik hout zaagt men planken’: een enorme variatie in kleurtemperatuur en verlichtingssterkte, omdat dynamisch licht gezond schijnt te zijn. En vervolgens wordt dat als standaardoplossing in een gebouw geïnstalleerd. Maar op die manier kun je je doel ook voorbij schieten. Belichting moet je namelijk op persoonsniveau benaderen en niet als technisch ingestoken oplossing. Er bestaat niet zoiets als één standaard lichtsituatie die voor ieder individu en op elk moment ideaal is. Denk liever in andere dimensies. Dus, voor welke specifieke mensen, welke specifieke momenten en welke specifieke plekken is het licht gewenst?’

Meer maatwerk dus?

‘Ja, zet de mens centraal. Neem bijvoorbeeld verkeersleiders, die zitten dag en nacht achter een beeldscherm te turen naar kleine lijntjes en stipjes. Dat is een zware oogtaak waarbij constante alertheid is vereist. In een vragenlijst gaven zij aan dat het licht ’s nachts te fel voor hen was. Door een dag-/nachtritme te simuleren – en dus ’s nachts zachter licht aan te bieden – kom je tegemoet aan de menselijke behoefte én verbeter je prestaties. Heel haalbaar en vaak gewoon een kwestie van vragen.’
‘Maar ik snap ook dat de opgave soms lastig te verwezenlijken is, zoals in kantoortuinen. Met één oplossing kun je nooit alle aanwezigen helemaal tevreden stellen. Maar waarom zou je ze alleen maar eenheidsworst geven? Geef ze zelf de regie; dan hoef je ze niet te betuttelen. Bijvoorbeeld met een combinatie van uniforme plafondlampen en persoonlijke armaturen bij elke werkplek.’