November 2011

Aannemer zoekt BIM-installateur

Schutte Bouw & Ontwikkeling uit Zwolle is anderhalf jaar geleden met BIM (Bouw Informatie Model) gaan werken, omdat dit de eigen logistieke processen verbeterde en de faalkansen in de totstandkoming van een gebouw verminderde. Een installatiebedrijf dat met de aannemer als vaste BIM-partner wil optrekken, is echter nog niet gevonden. ‘De installatiebranche is te afwachtend’, meent Maxim Besters, hoofd conceptontwikkeling bij Schutte.

Sander Lijbers, AEC (architecture, engineering, construction) industry manager bij softwareleverancier Autodesk, weet het als geen ander: BIM is ‘hot’! Niet voor niets hield het bedrijf onlangs een seminar met de titel ‘BIM voor opdrachtgevers’. Dit deed het samen met partners Schutte Bouw & Ontwikkeling, adviesbureau Itannex, en K&R Consultants. ‘Maar wij zijn niet de enige’, zegt Lijbers, door zijn agenda bladerend. ‘Elke week is er tegenwoordig wel ergens een lezing over dit onderwerp. In de Jaarbeurs sprak Aart van Gelder hier onlangs over. Hij is bij UNETO-VNI verantwoordelijk voor de invoering van BIM. En een aantal technische hogescholen heeft een evenement over het thema ‘Nooit meer bouwen zonder BIM’. Het is dus erg actueel.’

Autodesk maakt software voor industrieel ontwerp, voor speciale effecten in films en games, en voor de AEC-sector. Bij de laatste speelt BIM een rol. ‘Wij zijn zijdelings bij veel BIM-projecten betrokken,‘ zegt Lijbers, ‘omdat onze software bij alle aspecten van een dergelijk project een rol kan spelen. Veel mensen denken nog dat bim een sprookje is, maar het gebeurt echt in de praktijk. Ik geef toe: het staat nog in de kinderschoenen, we moeten nog veel ervaring opdoen met elkaar, maar veel bedrijven – ook installateurs – gaan er actief mee aan de slag. Juist om die ervaring op te doen.’

‘Het voordeel van BIM,’ zo legt Lijbers uit, ‘is dat je analyses kunt maken van concepten en virtuele ontwerpen kunt aanpassen om tot de meest efficiënte en effectieve oplossing te komen. Dat gebeurt in de industrie met bijvoorbeeld de productie van een scheerapparaat. Bij zo’n product is de snelheid waarmee het op de markt kan worden verkocht uiterst belangrijk. Maar dan moet het wel meteen goed zijn. Eventuele tekortkomingen moet je dus in de ontwerpfase eruit halen. Op de virtuele tekentafel, niet in de productiefase, want dan verlies je tijd. Zo kun je kosten besparen. Dat kan ook in het proces om gebouwen te maken, maar daar staan we nog aan het begin van de grote ommezwaai.’

Communicatie

Besters voegt eraan toe dat BIM niet moet worden verward met 3D-tekenen. ‘Natuurlijk, het helpt om in 3D te tekenen, maar het is niet noodzakelijk. Op de bouwplaats werken mensen toch het liefst met een 2D-tekening. Toch is de manier van werken via BIM een logische stap. Aanvankelijk verving 2D-tekenen alleen de tekentafel; later werd duidelijk dat je dan ook makkelijker samen aan een tekening kunt werken. Bij 3D-tekenen gebeurt hetzelfde: je kunt met meerdere partijen aan een model werken. Het is een historische ontwikkeling.’ Lijbers voegt hieraan toe: ‘Als een foto meer zegt dan duizend woorden, hoeveel is een model dan waard?’

Daar geeft Douwe Offringa indirect antwoord op. Offringa is adjunct-directeur commercie bij Schutte Bouwbedrijf. ‘We zijn door de ontwikkelingen op de woningmarkt gedwongen om tegen zo laag mogelijke kosten een zo hoog mogelijke kwaliteit te leveren. Dan moet je wel met elkaar aan een virtueel model werken. Traditioneel gaan alle tekeningen van architect naar aannemer, naar installatiebedrijf en weer terug als er iets niet klopt. Het is een heel heen en weer gestuur van tekeningen. Uiterst inefficiënt. Je moet niet naast elkaar werken, maar mét elkaar. Dat is wat we met BIM doen. Communicatie is het sleutelwoord.’

Eenvoudig beginnen

Toen bij Schutte het besluit viel met BIM aan de slag te gaan, is afgesproken eenvoudig te beginnen. ‘Wereldwijd zijn juist de complexe projecten op deze manier aangepakt, maar wij hebben naar het product ‘woning’ gekeken. Welk model kun je steeds opnieuw inzetten om schaalvoordeel te halen? We hebben onze eigen logistieke processen onder loep genomen en beoordeeld wat we daar verkeerd doen. Zo ontdekten we dat te veel beslissingen aan het eind van het project worden genomen. Die moet je naar voren halen, want dan kun je voorkomen dat fouten moeten worden hersteld. Herstel moet je zien te voorkomen, want dat is erg kostbaar. En uiteindelijk reikt dat verder dan onze eigen processen. BIM raakt iedereen die betrokken is bij de totstandkoming van een gebouw. Van architect tot en met installatiebedrijf. En eigenlijk zou je het nog op stedenbouwkundig niveau kunnen toepassen. Dan betrek je bijvoorbeeld ook de stratenmaker erbij, maar wellicht is dat nu nog een stap te ver’, meent Offringa. Het grote voordeel van 3D-tekenen (en daarom sluit het zo goed aan op BIM) is de mogelijkheid om informatie toe te voegen aan de getekende elementen. ‘Je kunt de onderdelen intelligentie meegeven, bijvoorbeeld door een directe koppeling te maken met het Bouwbesluit, een bouwverordening. Dan kom je achteraf niet voor verrassingen te staan’, legt Besters uit. ‘In één keer goed’, zo stelt Offringa. ‘Dat is wat de opdrachtgever wil. Die wil niet betalen voor het herstel van vermijdbare fouten in het proces. De opdrachtgever wil ook zoveel mogelijk transparantie gedurende het ontwerp- en bouwproces, zodat hij weet waar hij aan toe is.’ Hij vertelt dat meer en meer opdrachtgevers ertoe overgaan BIM als methode verplicht te stellen. Zo verstrekt de Rijksgebouwendienst alleen nog maar opdrachten aan partijen die met elkaar BIM’en.

Model aanpassen

Als alle betrokkenen samen op te trekken in het ontwerpstadium kan het ervoor zorgen dat op de bouwplaats alles klopt. ‘Het is niet meer zo dat een aannemer of installateur op de bouwplaats tot de slotsom komt dat een plan in de praktijk niet haalbaar blijkt binnen het gestelde budget. Al in de ontwerpfase kun je bij wijze van spreken alle Y-, T-stukjes en bochten een plaats geven. De installateur kan zijn kennis en ervaring al in een vroeg stadium inbrengen. Dan weet je zeker dat op de bouwplaats alles past. Het gaat erom dat je alle stappen binnen het bouwproces zo goed mogelijk op elkaar laat aansluiten’, aldus Besters. Offinga komt met nog een voordeel van het werken met een enkel model. ‘Je kunt – in overleg met de andere partijen – het model bijvoorbeeld zodanig aanpassen dat optimaal van de zon gebruik wordt gemaakt om de energiekosten gedurende het gebruik van de woning te beperken. Je draait in het 3D-model de woning en dan kun je meteen nagaan welke gevolgen dat heeft. Ook op het niveau van installaties. Alles heeft ten slotte met alles te maken. Een uitstekende cv-ketel levert niet het rendement op als de leidingen niet goed zijn aangelegd of geïsoleerd.’

Geen smoesjes

Wat heeft anderhalf jaar BIM’en Schutte opgeleverd? ‘De klant bepaalt wat hij wil hebben, dus moeten we maatwerk leveren. Dat kunnen we doen door binnen de keten nauw met elkaar samen te werken. Het begint met de aanschaf van de juiste programmatuur, vervolgens moet je jouw eigen werkwijzen aanpassen. Intern beter met elkaar samenwerken, de bibliotheken in de software vullen. Iemand die zegt niet aan BIM te willen meedoen – omdat de bibliotheken niet voorhanden zijn – gebruikt dat als een smoesje. Als de bibliotheken er nog niet zijn, dan stel je ze zelf op. Het is gewoon een kwestie van eraan beginnen’, zeggen Offringa en Besters.
Zij merken ook dat de opdrachtgevers, zoals woningcorporaties, de transparantie binnen het proces bijzonder prettig vinden. ‘En ons uiteindelijke doel: het opleveren van een betaalbare woning met een goede kwaliteit, bereiken we ook hiermee.’

Een bouwbedrijf dat gaat BIM’en, wil samenwerken met een aantal vaste partijen dat binnen zijn ‘ecosysteem’ past. Het is Besters niet meegevallen een groepje installatiebedrijven aan zich te binden. ‘BIM’en is kennis delen, maar dan moet je wel over adequate kennis beschikken. Ik heb bij zes installatiebedrijven offertes opgevraagd voor die basiswoning waaraan we werken. Vier van hen belden terug met de mededeling dat ze dan zelf een EPC-berekening moesten maken en niet wisten hoe dat moet. Terwijl de overheid dit instrument al vanaf 1995 inzet om klimaatdoelen te bereiken.’
Die partijen vallen dan buiten de BIM-boot. ‘Ik hoop van harte dat de installatiebranche zich ook inzet om bim tot een succes te maken’, zegt Besters. ‘En ik moet zeggen: er zit langzaam beweging in. We gaan de goede kant op.’

Gamende jeugd

Voor het werken met BIM is het handig om 3D-tekenen te beheersen, evenals gemakkelijk met anderen te kunnen communiceren en bereid te zijn kennis met elkaar te delen. Dit zijn vaardigheden en een houding die de oudere generatie zich moet aanleren. Daarom vindt bim niet zo snel ingang. ‘Als ik naar de gamende jeugd kijk, dan voorzie ik dat het veel sneller gaat in de toekomst’, zegt Besters. ‘Zij zijn gewend om 3D-games te spelen. Bovendien zijn ze met hun slimme telefoons of tablet-pc’s voortdurend met anderen in contact. Ze communiceren de hele dag door.’