Realtime inzicht in de temperatuurontwikkeling van een wko-bron door de seizoenen heen.

Wko-loket

Om die vragen ging het bij het halfjaarlijkse congres van BodenernergieNL dat in december in Houten plaatsvond. Cees van Vliet die in Utrecht het 'wko-loket' bemant waar investeerders met hun vragen terecht kunnen, kan adviseurs vertellen waar er in de stad al wko-systemen liggen en aan welke voorwaarden toekomstige systemen moeten voldoen. 'Tegelijkertijd,' zo vertelde Van Vliet, 'is hij ook de go-between tussen de verschillende gemeentelijke diensten en stakeholders, zoals wko-exploitanten, waterleidingbedrijven, warmtenetbeheerders of energiedistributiebedrijven.'
In de stad Utrecht heeft Van Vliet ook nog eens te maken met grondwaterpeilverlaging waardoor er verhoogd risico aanwezig is van grondwaterverontreiniging. 'Op een zeker moment zagen we dat deze stakeholders elkaar gingen bestoken met regels om hun eigen belangen te beschermen, maar het effect ervan was dat allerlei plannen voor wko-projectenvertraging opliepen. Ze vonden een haakje in de Wet Bodembescherming, die stelt dat grondwatervervuiling niet mag worden verplaatst.'

Biowasmachine

De biowasmachine is een van de successen waarmee Van Vliet erin is geslaagd het wapen uit handen te nemen van partijen die vinden dat wko's de ondergrond teveel zouden verstoren. De Utrechtse ambtenaar zou het verstandig vinden als vergunningen die in het kader van de Wet ruimtelijke ordening, de wet milieubeheer of Hinderwet zijn afgegeven na tien jaar weer eens tegen het licht worden gehouden. 'Doordat instanties zekerheid op zekerheid stapelen, missen we kansen voor bodemenergie.'

Exploitanten van wko-installaties doen er al in de ontwerpfase van alles aan om alle negatieve interferentie te voorkomen. Het is om deze reden dat in de praktijk systemen vaak worden overgedimensioneerd, met als gevolg dat doorgaans maar 50 – 60 procent van het debiet waarvoor een vergunning is verstrekt ook echt wordt gebruikt. Anders gezegd: maar een beperkt deel van de bodem wordt daadwerkelijk gebruikt voor energieopslag. Een reëel risico daarvan is dat het beschikbare bodemvolume op sommige locaties een beperkende factor wordt voor verdere groei van bodemenergie.

Daarom pleit Van Vliet er tevens voor dat exploitanten van wko's veel transparanter worden over hun gebruik van warmte en koude en hun overschotten. Op die manier kunnen eenmaal afgegeven vergunningen voor debieten opnieuw worden beoordeeld en misschien aangepast. En zo ontstaan er kansen voor de buurman. De ervaring is nu dat wko-eigenaren een ruimer debiet aanvragen omdat ze er rekening mee houden dat ze in de toekomst wellicht meer nodig zouden kunnen hebben. Het is dan nog maar de vraag, zo redeneren wko-exploitanten, of we dan vanwege mogelijke interferentie ook een vergunning voor het werkelijk benodigde debiet kunnen krijgen. 'Deze 'interferentieangst verlamt een gezonde ontwikkeling.'

Een optische glasvezelkabel wordt op verschillende locaties over de gehele diepte van het bodemenergiesysteem in de grond gebracht. Met laserpulsen worden de bodemtemperaturen over de lengte van de gehele kabel continu gemeten.

Homogene pakketten

Bij het ontwerp van wko-systemen wordt heterogeniteit van de bodem vrijwel nooit expliciet meegenomen. In plaats daarvan wordt in de modellen de ondergrond vereenvoudigd tot homogene watervoerende pakketten en waterscheidende lagen. Tot dusver is niet bekend wat precies het effect is van een heterogeen pakket op de mate waarin opgeslagen energie kan worden teruggewonnen of het effect op de interferentie tussen de warme en koude bron. In het Fomebes-onderzoek van Deltares, een kennisinstituur op het gebied van water en ondergrond (zie kader), worden op basis van de data ook warmtetransportberekeningen gemaakt aan een wko-systeem in een heterogeen watervoerend pakket. Het blijkt dat, gemiddeld gezien, het opslagrendement iets afneemt als de heterogeniteit toeneemt. En heterogeniteit geeft meer onzekerheid in de verwachte thermische interferentie tussen de bronnen. Maar de effecten lijken zo klein dat met de huidige ontwerpmethoden die onzekere factoren klein zijn.

Het onderzoek gaat nog anderhalf jaar verder en ondertussen zullen de gegevens blijven binnenstromen. Uit voorlopige analyses van de data blijkt dat de modellen waarmee nu wordt gewerkt, heel aardig overeenstemmen met de verzamelde data. Is het Jelle-project daarmee overbodig geworden? 'Zeker niet', zegt Jelle Buma van Deltares. Als dit onderzoek uitwijst dat de huidige modellen goed bruikbaar zijn, is dat ook een waardevolle constatering. Bij een  slecht presterende klimaatinstallatie wordt al heel gemakkelijk de oorzaak gelegd bij een slecht functionerende bron. Er wordt gemakkelijk aan voorbij gegaan dat het ook wel eens aan het GBS kan liggen of aan een matig ingeregelde installatie. Als we erop kun- nen vertrouwen dat de interferentie zich gedraagt volgens onze modellen, dan hoeft die discussie niet meer te worden gevoerd.' 

Tekst: Mari van Lieshout
Fotografie: Industrie