Mei 2017

Begin met BIM

Henk Keizer: ‘3D is de enige toekomst voor installatiebedrijven’

Nu BIM-software ook modules heeft voor E-installaties en -infrasctructuur, kan de installatiesector aansluiting zoeken met de rest van de bouwketen. Smit Elektra uit Volendam schakelde twee jaar geleden over van 2D-tekenen naar 3D-BIM. Volgens directielid Henk Keizer geen makkelijke overstap, maar onvermijdelijk: ‘Anders mis je de aansluiting op een onomkeerbare trend.’

Hoewel BIM (bouw informatie model) niet nieuw is, bleef de toepassing ervan tot voor kort beperkt tot architecten en civiele bouwbedrijven. E-installateurs maakten amper gebruik van de 3D-ontwerpstandaard, simpelweg omdat de softwarepakketten nog geen BIM-tool hadden voor elektrische installaties en e-infrastructuur. Daar is de laatste jaren verandering in gekomen en steeds meer bedrijven kiezen voor de overstap van 2D-tekeningen naar 3D-modellen. Henk Keizer, directielid van Smit Elektra uit Volendam denkt zelfs dat de installatiesector wel moet overstappen op BIM: ‘Anders missen ze de aansluiting met de bouwwereld en vallen ze buiten de boot bij aanbestedingen.’
Smit heeft zeventig werknemers en startte twee jaar geleden met BIM. Het elektrotechnisch bedrijf voert 95 procent van zijn werkzaamheden uit als zogenaamde co-making projecten. ‘In die contracten staan we op gelijke voet met de architect en aannemer, in plaats van tegenover hen als subcontractor. Het voordeel van deze manier van samenwerken is dat je vanaf het ontwerp al rekening kan houden met de installaties en bijbehorende infrastructuur. Op die manier voorkom je dat installatieonderdelen op onhandige plaatsen moeten worden geïnstalleerd of dat voor de inbouw van een cv-ketel of een warmtepomp een apart platform moet worden gebouwd.

Ketenintegratie

De bouwkundige partners van Smit Elektra werken allemaal met BIM. Het merendeel gebruikt Revit, de BIM-software van leverancier Autodesk. ‘Wij gebruiken al jaren de 2D-versie van Autocad, wat op zich werkt’, zegt Keizer, ‘maar het heeft meerdere voordelen om alles in 3D te ontwerpen. Zo gebruiken we binnen Revit ook Navisworks, een simulatieprogramma die de informatie van alle projectpartners in een simulatie toont. Daarmee kunnen we bijvoorbeeld clash-controles uitvoeren. Als een leiding niet kan worden doorgetrokken omdat er een balk in de weg zit, zie je dat direct. En bij het uitvoeren van het werk gebruiken we BIM 360 Glue viewer waarmee monteurs virtueel door het gebouw kunnen wandelen en zo precies weten waar ze welke werkzaamheden moeten uitvoeren.

De ontwerpen die we maken, sturen we vervolgens naar een prefabbetonleverancier die zijn machines aanstuurt met onze modellen. Die maken snel en eenvoudig prefab-wanden met de leidingen en inbouwdozen er al in, net als de kozijnen. Deze manier van aanpak zorgt voor een veel snellere bouwtijd en een kleinere kans op fouten. Daarnaast kan in de beheer- en onderhoudsfase gebruik worden gemaakt van de as build-informatie. Zo kunnen we bijvoorbeeld nu al aangeven welke installaties wanneer moeten worden geïnspecteerd, of over een aantal jaren moeten worden vervangen. Met die informatie kan een beheerder een langetermijnonderhoudsplan maken en weet hij ook precies waar alles zit.’

BIM-modelleur

De overgang van 2D-tekenen naar 3D-ontwerpen vergt wel een omslag in denken en doen. ‘Wie gewend is om in 2D te tekenen, kan niet zomaar overgaan op 3D’, zegt Keizer. ‘Je moet met meer dimensies rekening houden. Waar je vroeger per laag een doorsnede van een balk zag, zie je nu de hele balk in één keer. Ook het intekenen van leidingen en contactpunten in een 3D-omgeving vraagt om inzicht in zowel bouwkundige als elektrotechnische principes. Toen we twee jaar geleden besloten om op BIM over te gaan, namen we een interim-tekenaar in dienst die dit voor ons zou kunnen doen. Dit beviel zo goed dat we besloten eigen BIM-modelleurs in dienst te nemen.'

Dat was moeilijker dan gedacht. 'Helaas bleken er wel veel modelleurs te zijn die BIM-modellen konden maken, maar geen modelleurs met een elektro-achtergrond. Na een marktverkenning besloten we dan ook om twee jonge jongens met een mbo elektro-achtergrond uit de bouworganisatie te halen en ze op te leiden tot BIM-modelleur. Nu duurt de opleiding bij fabrikant Autodesk bij elkaar misschien zo’n twee weken, maar het duurt heel wat langer om het pakket echt onder de knie te krijgen. En dat gaat eigenlijk alleen maar door alles zelf te ondervinden. We zijn het traject twee jaar geleden gestart en merken dat de tekenaars het pakket pas nu echt in de vingers krijgen.'

Standaard bibliotheken

Overigens duurt het maken van een 3D-ontwerp wel langer vergeleken met een 2D-tekening. Keizer: ‘Zeker in het begin deden de modelleurs er vele malen langer over om een 3D-ontwerp te maken dan een 2D-versie. Inmiddels is het tempo door kennis en ervaring al wel behoorlijk opgevoerd. Toch duurt het nu nog tweemaal langer dan 2D.'

'Autodesk voorspelde ons dat we over nog eens twee jaar op hetzelfde tijdsniveau zitten als met 2D. Dat komt vooral omdat de bibliotheken met standaardonderdelen steeds groter en uitgebreider worden. Veel leveranciers, zoals ABB, leveren al kant-en-klare bestanden aan met bijvoorbeeld 3D-modellen van wandcontactdozen. Die onderdelen kan je vervolgens met drag-&-drop-functies in de tekening slepen, inclusief alle aansluitpunten. Hoe meer leveranciers deze informatie beschikbaar hebben, hoe minder maatwerk we hoeven te leveren. Het gebruik van een centrale bibliotheek als mechanical, electrical, plumbing (MEP)-content is daarbij van essentieel belang.’

VAN 2D-TEKENEN NAAR 3D-BIM
De overgang van 2D naar 3D vraagt om een omslag in denken. Henk Keizer waarschuwt die overstap niet te licht te nemen. ‘Het vergt niet alleen een andere manier van samenwerken, zowel binnen het bedrijf als met de bouwketen, maar 3D-modelleren is ook een stuk complexer dan in een plat vlak.' Het eerste verschil is dat in een 3D model veel meer informatie moet worden ingevoerd. 'Het is geen modeltekening meer, maar een visualisatie van de daadwerkelijke situatie. De installatie moet geheel worden gemodelleerd, wat betekent dat veel gedetailleerder moet worden getekend. In het verleden kon worden volstaan met een symbool op een tekening. Nu zijn de geometrische eigenschappen ook van belang. Bovendien moeten niet alleen de installaties zelf op de exacte positie op de x-, y- en z-as worden gepositioneerd, maar ook de bijbehorende leidingen en inbouw- dozen moeten worden ingevoerd. Afhankelijk van het Lod-niveau (level of detail) kan het zover gaan dat in een 3D-model ook de onderhoudscyclus wordt opgenomen. Zo kan een gebouwbeheerder de onderhoudsplannen voor bijvoorbeeld zijn ketels of lichtarmaturen koppelen aan het 3D-model van de installateur. Op die manier kan hij de installaties snel vinden en kan hij de onderhoudshistorie koppelen aan ontwerpdata.

Onomkeerbare trend

De rest van de organisatie moest overigens ook wel wennen aan het gebruik van BIM. Keizer: ‘Hoewel je 3D-modellen ook als 2D-werktekeningen kunt uitprinten, zitten er veel voordelen aan het direct uitlezen van de 3D-data. We geven onze monteurs het liefst een tablet mee waar ze direct in detail kunnen zien wat ze moeten installeren, inclusief de bijbehorende werkinstructies. Het grappige is dat jonge monteurs dit veel sneller oppakken dan de oude rotten in het vak. De jongeren vinden het natuurlijk erg leuk dat ze hun meer ervaren collega’s ook eens wat kunnen leren.’

Inmiddels is Smit Elektrotechniek zo ver dat ze meer modelleurs willen gaan opleiden. ‘We zijn bewust vroeg in BIM gestapt, omdat we zagen dat dit de enige toekomst is voor installatiebedrijven. Dat betekent wel dat we kinderziektes die in het begin in de software zaten voor lief moesten nemen. Nu is Revit inmiddels redelijk volwassen en lopen de bibliotheken langzaam vol. Uiteindelijk is het de bedoeling dat alle werkvoorbereiders kunnen werken met BIM.'

'We zijn bewust terughoudend geweest met het aantal tekenaars dat we opleidden. Onze ervaring leert dat je dagelijks met Revit bezig moet zijn omdat je anders te veel weer vergeet. Inmiddels hebben we voldoende projecten lopen om ook de rest van de organisatie bij BIM te betrekken en meerdere modelleurs op te leiden.’

‘Ik verwacht dat over vijf jaar niet of nauwelijks meer in 2D wordt getekend’, besluit Keizer. ‘Dankzij 3D en BIM komt integratie van de bouwketen steeds dichterbij. De installatiebranche zou dan ook snel moeten beginnen om aan te sluiten op deze onomkeerbare trend.’